We never look at two people
or one person twice
in the same way
(I Am Not a Camera)

1. TIJDELIJKE HELDEN
Het is 1986.
Ik lees het gedicht WHITHER van Auden in JOURNEY TO A WAR, het reisverslag van Christopher Isherwood en Wystan H. Auden naar China, op dat moment in oorlog met Japan. Een Chinese krant plaatste een sonnet van Auden. Zijn regel ‘Abandoned by his general and lice’ werd veranderd in een regel die beter paste bij de smaak van de Communistische Partij: ‘The rich and the poor are combining to fight’.
Ik noteer vervolgens in Mekken (mijn archief met aantekeningen): ‘Mijn borstkas beweegt niet. Mijn adem houdt zich in. Ga het hele boek vertalen incluis de poëzie van Auden daarin.’

Het is 2024.
Nu roest dit complete manuscript in letterlijke en figuurlijke zin (voorgoed) in een la. Nu verschijnt bij Van Oorschot TIJDELIJKE HELDEN, een omvangrijke bloemlezing van Auden’s poëzie. Zo’n 600 gedichten, vertaald door Han van der Vegt. Top. De presentatie (vormgeving, omvang) straalt vertrouwen uit: Auden is nog steeds relevant én zijn vertaler Han van der Vegt is daar mede debet aan. In de goedgekozen titel resoneert iets van een link met Isherwood, die een belangrijke invloed had op Auden’s vroege poëzie, en in hun jonge jaren het thema ‘held’ deelden. The truly weak hero, the truly strong hero, enz.

Eerder, in 2009, verscheen bij Meulenhof de bloemlezing NEE, PLATO, NEE (≈200 gedichten), vertalers Benno Barnard, Huub Beurskens, Wiel Kusters. Tien jaar daarvoor verscheen VERTEL ME DE WAARHEID OVER DE LIEFDE (10 gedichten) in de vertaling van Willem Wilmink bij Uitgeverij Bert Bakker. In 1983 verscheen bij Kwadraat de bloemlezing DIE AVOND DAT IK DE STAD INLIEP in vertaling van Peter Verstegen (17 gedichten). Deze opsomming is niet bedoeld als een verzuchting – zo van alweer een!? Wees gerust, er is relatief weinig overlap in alle geselecteerde gedichten. Het doet me deugd te merken dat al deze uitgevers genoeg vertrouwen hebben én hadden in het aan de man brengen van de complexe poëzie van Auden; of dit voor aardsere dichters ook zo is, weet ik zo net nog niet.

Auden vertalen is geen sinecure. Een uitdaging, schrijft Van der Vegt. Als vertaler weet je dat critici aanmerkingen zullen maken, dat recensenten het veelal beter willen. Met de uitgave TIJDELIJKE HELDEN van Auden wordt het aanbod van Auden’s poezie in het Nederlands verbreed. Het telt op bij de al beschikbare vertalingen door aansprekende vertalers. Deze bloemlezingen bieden een bijzonder én zeldzaam inkijkje op de invloed van de vertaler op het gedrukte resultaat. Een geschenk voor een goed gesprek over vertaalverschillen, smaken, invloed van het tijdsgewricht, mensbeeld, et cetera. Onder elke vertaling ligt een afweging.

Een voorbeeld: vijf vertalingen van de eerste vier regels van zijn gedicht MUSÉE DES BEAUX ARTS:

About suffering they were never wrong
The Old Masters: how well they understood
Its human position; how it takes place
While someone else is eating or opening a window or just walking dully along;

a/
Over het lijden hadden ze het nooit mis,
de Oude Meesters; ze begrepen goed
welke plaats het bij mensen inneemt; hoe het zich voltrekt
terwijl iemand zit te eten, een raam opent of gewoon wat rondzeult;
(TIJDELIJKE HELDEN, Han van der Vegt)

b/
In wat lijden is hebben ze zich nooit vergist,
De Oude Meesters: die hadden pas verstand
Van zijn menselijke belang; hoe het plaatsgrijpt
Terwijl iemand eet, een raam openzet of in de struiken pist.
(NEE, PLATO, NEE, Benno Barnard, Huub Beurskens, Wiel Kusters)

c/
Zij vergisten zich nooit in het lijden,
De Oude Meesters: hoe goed kenden zij de
Plaats ervan bij de mens; hoe het zich voelen doet
Terwijl een ander eet of een raam openzet of domweg verder loopt;
(DIE AVOND DAT IK DE STAD INLIEP, Peter Verstegen)

d/
Wat het lijden betreft vergisten zij zich nooit,
De Oude Meesters: hoe goed begrepen zij
Zijn menselijke rang; hoe het plaatsheeft
Terwijl iemand anders aan het eten is of een raam opent of net traag voorbijloopt;
(ALFABET OP DE RUG GEZIEN, J. Bernlef)

e/
Over lijden hadden ze nooit ongelijk
De oude meesters: hoe goed begrepen ze het
Zijn menselijke positie; hoe het plaatsvindt
Terwijl iemand anders zit te eten of een raam openzet of gewoon saai langsloopt;
(GOOGLE TRANSLATE)

Het is aan u beste lezer –
De vertaling die ik zelf jaren geleden eens maakte, is anders (allow me this quip). Zelf vind ik de 3e regel van Peter Verstegen (Plaats ervan bij de mens; hoe het [lijden] zich voelen doet) raak. Verstegen lijmt mij (een mens) aan de tekst. Natuurlijk heeft eenieder zijn eigen invalshoek (denk aan klank, ritme, rijm, vorm). Enzovoort. Gelukkig bestaat er geen definitieve vertaling van een gedicht, geen Rubberbijbel voor vertaalde poëzie.

De g-krachten van zijn oeuvre (poëzie) én van zijn (niet geringe) voorraad aan intellectueel materiaal over vertalen, maakt het vertalen van zijn poëzie een circus van het intellect, maar tegelijkertijd ook een kapstop voor je jas. Wat ik als jonge lezer van Auden leerde was, dat wat de dichter wil zeggen met zijn gedicht nooit volledig zal samenvallen met wat ik als lezer daarin tref, dat ik poëzie mag lezen met een heel persoonlijk doel, dat ik het gedicht mag zien als het jasje van de dichter, dat ik het kan dragen en op eigen wijze mag verknippen.

His face was so wrinkled
that soon we shall have to smooth him out
to see who it is.
[Igor Strawinsky]

2. Auden & ik

Hoe ging / ga ik om met zijn poëzie?
Ik volg Auden sinds Bzzlletin 114. Zijn leven leek op wat het mijne wilde worden, wilde zijn maar nooit kon worden, want ik droeg geen sloffen. Ik heb altijd moeite met het doorgronden van Auden’s gedichten, met de kern vinden van het volledige gedicht.
De bulk van zijn werk werd geschreven in een verdwenen tijd met een verdwenen mindset en Bildung was nog geen vies woord. Tja, denk ik dan, waar zal TIJDELIJKE HELDEN worden gesavoureerd?
Dus ik voelde me bevrijd, ging dingen doen, daden verrichten, maakte keuzes, welke dan ook. Toen. Begin jaren ’80 voelde dit als een vrijbrief om zijn poëzie naar mijn hand te zetten. Ik begon uit zijn poëzie regels te halen voor eigen profijt, noteerde ze in mijn dagboekleven Mekken en amalgameerde ze met mijn eigen schrijven. Hieronder enkele voorbeelden:

a/ I cannot grow; / I have no shadow
“Groeien – volwassen worden en niet alleen maar spelen, wil het anders, maar weet niet hoe. Er is niets waartegen ik me kan afzetten, niets waarmee ik kan ontdekken wat ik kan, waarmee ik uit kan vinden wie ik ben. Wat ik nu doe, kan niet serieus worden genomen.”

b/ “O where are you going?” said reader to rider
“O waar ga je heen?” zei lezer (student, filosoof, droogstoppel, secundair reageerder, te laatkomer, enz.) tot rijder (chauffeur, fietser, reiziger, avonturier, trekker, dwingeland, enz.). “Jij gaat toch zeker niet naar een plek waar het beter is dan waar ik nu ben?!” zegt de passieveling (de lezer, de volger, de camera, de theoreticus) tegen zijn tegenpool. En dan is er nog die onbekend- blijvende – de motor van het verhaal – en het nooit kunnen weten wie die andere onbekend-blijvende is.”

C/ On Sunday walks / Past the shut gates of works / The conquerors come / And are handsome
“Deze regels treffen een aantal ervaringen in mijn kinderjaren. Het resulteerde in mijn eerste gedicht ooit. Ik las het voor aan Judith Herzberg, destijds op de Veerkade. Ze zei weinig en veel: “af”.

d/ I sit in one of the dives / On Fifty-Second Street / Uncertain and afraid…
“Deze regels passen in mijn ‘the loner, don’t let it bring you down Neil Young film’. Extra is de suggestie dat het hier om een jonge man gaat die zich, onzeker en bang om zich bloot te geven, schrap zet tegen een mogelijke teleurstelling, of zich juist met alle mogelijke moeite – en geheel tegen zijn natuur in – voorbereid om een ander teleur te stellen. Alcohol, louche sfeer: verlopen. Mijn eerste reis naar Colorado Springs.”

e/ O what is that sound which so thrills the ear / Down in the valley drumming, drumming? / Only the scarlet soldiers, dear, / The soldiers coming.
“Dit gedicht vat het thema samen van mijn jaren in het (noord)Engelse landschap. Een landschap én een sfeer waar de snelste eeuw als een boos kind met enorme uithalen doorheen heeft gekrast. Toename van dreiging door verkleining van fysieke afstand. Een metafoor voor wat ik bijna wekelijks meemaak in mijn werk. Beelden die ik al jaren met me meedraag, die niet willen verbleken. Integendeel. De soldaten komen steeds dichter bij.”

f/ Out on the lawn I lie in bed, / Vega conspicious overhead / In the windless nights of June…
“A summer Night inspireert mij tot een parafrase van een Japans sprookje, de Tanabata-legende over Orihime en Hikoboshi. Twee geliefden, die door een rivier van elkaar worden gescheiden als straf voor het verwaarlozen van het werk na hun huwelijk. Eenmaal per jaar kunnen zij elkaar ontmoeten mits de nacht helder is en Vega helder straalt, en dat de eksters er zijn om met hun vleugels een brug over de rivier te vormen.”

g/ Who will endure / Heat of day and winter danger…
“Wie kan tegen het bestaan, tegen het er-zijn, tegen het weten ooit te verdwijnen. Wie kan tegen het besef dat je vader wordt en zult zijn alle volgende momenten, elke volgende ademstoot ….?”

i/ Young men late in the night / Toss on their beds, / Their pillows do not comfort / Their uneasy heads…
“Waarom kan ik mijzelf soms wél en soms niet uit een impasse trekken?”

j/ No, Virgil, no…
Na mijn hopeloze ervaringen met mijn dichter-vader combinatie, schreef ik na “Horen doe je niet, de gaten in de kinderen zie je niet en de regel Virgilius… O Virgilius, rot op!” een lange tijd niet meer om mijn wanhoop en frustratie om mijn mager talent.”

Moet verder –

Tijdelijke helden
W.H. Auden
vertaling door Han van der Vegt
Uitgeverij Van Oorschot
ISBN 9789028233102