Op het erf is het laatste bij leven gepubliceerde gedicht van Daniil Charms. Een kindergedicht natuurlijk want de eerste andere gedichten van hem verschenen pas tientallen jaren na zijn dood, en allereerst in het Westen. Op het erf (‘На дворе’) is een gedicht met als rode draad vermenigvuldigen. In acht mini-verhalen zijn de sommen respectievelijk 3×2, 4×5, 7×4, 10×3, 2×6, 4×4, 2×8 en 2×9. Ga maar aanstaan!
Het zijn zoals gebruikelijk bij Charms vrije, geestige, on-educatieve, springerige maar onbarmhartig goed lopende spot- en zotternijen, en dat is knap in een tijd waarin de oorlog was uitgebroken.
Zelfs van de tien tanks weet Charms nog iets absurds te maken: tien tanks met elk maar drie kogels (voorspelt Charms hier de toestand van het huidige Russische leger in Oekraïne?) – en dan zo opgeschreven alsof het om kinderspeelgoed gaat en niet om de Ernst van de Oorlog.

Het gedicht verscheen in het nog steeds bestaande kindertijdschrift Moerzilka, nr. 8-9 van augustus-september 1941 op de laatste bladzijde, 20, met één tekening van V. (Vadim) Konstantino (over wie ik verder niets weet) en de andere tekeningen van A. Kanjevski (Aminadav Moïseëvitsj Kanjevski, 1898-1976). Het is een ontdekking, want het wordt in geen enkele Charms-uitgave genoemd en het staat ook niet in het allervolledigste overzicht van Charms’ kinderwerken Begegnungen mit Daniil Charms van Stommels en Lemmens uit 2018. Desgevraagd liet Serge Stommels weten dat de Moerzilka’s uit de oorlog uiterst zeldzaam waren. Deze is onlangs online gezet op de Russische Nationale Elektronische Kinderbibliotheek (arch.rgdb.ru), waar ik hem heb gevonden.

Ik heb de gedichten vertaald en in de oorspronkelijke uitgave gesjopt.

Het was Charms’ laatste publiekelijke gezagsondermijnende uiting. Vier maanden na zijn arrestatie, op 2 februari 1942, bezweek Charms in de gevangenis. Het zou goed kunnen dat de ongepaste oneerbiedige toon van het gedichtje over de tien tanks meegespeeld heeft bij zijn arrestatie op 23 augustus. Over de oorlog mocht je geen grapjes maken, zoals ook wel blijkt uit de voorkant van de Moerzilka van die maand, waarop we in een schoolklas naar binnen kijken met instructies aan de muur voor het gebruik van gasmaskers (op de ramen zit tape zodat bij ontploffingen de glassplinters niet het lokaal in vliegen) terwijl buiten de brandblusser hangt en het materiaal voor het graven van loopgraven al klaarligt, en de weg naar de schuilkelder ook al aangegeven staat.