I. IK DRAAG DIT BOEK OP AAN KEATS (VERTELDE JIJ ME DAT KEATS DOKTER WAS?) OMDAT EEN OPDRACHT NIET VOLMAAKT MAG ZIJN WIL EEN BOEK IN VRIJHEID BESTAAN EN HIJ ZICH VOLLEDIG OVERGAF AAN SCHOONHEID

Een wond straalt licht uit
zeggen chirurgen.
Als alle lampen in huis worden gedoofd
kon je de wond verbinden
bij het licht dat ze geeft.

Geachte lezer ik zeg dit bij wijze van analogie.

Vertraging.
‘Zeg vertraging in plaats van schilderij of schets –
een glasvertraging
zoals in prozagedicht of zilverbeslag.’
Aldus Duchamp
over De bruid ontbloot door haar vrijgezellen

dat onderweg van het Brooklyn Museum naar Connecticut

in acht stukken brak (1912).

Wat wordt vertraagd?
Het huwelijk denk ik.
Dat strijdtoneel zoals mijn man het noemde.
Kijk hoe het woord
oplicht.

. .
Wat moet je als lezer weten van de achtergronden, referentiekaders etc. om zich in haar teksten, wereld op te houden?
Bij de Canadese dichter en essayist Anne Carson kom je er niet omheen om je enigszins te verdiepen in haar motieven. Al op de middelbare school raakte zij gefascineerd door antieke literatuur. Gebieden als klassieke talen, antropologie, geschiedenis, design reiken Carson ideeën en thema’s aan voor haar vindingrijke schrijven.

De vele betekenislagen beginnen al met de subtitel van het boek: een fictie-essay in negenentwintig tango’s?
Ik zou het erbij kunnen laten dat met het woord tango het beeld van een innig omstrengeld dansend paar wordt opgeroepen. Maar dan doe ik Carson als classica tekort. Het vermoeden bestaat dat het woord tango afgeleid zou kunnen zijn van het Portugese woord tanger (aanraken, een instrument bespelen), dat op zijn beurt weer afgeleid is van het Latijnse werkwoord tangere (tango = ik raak aan).
Voordat de tango salonfähig werd, was hij de dans van slaven en migranten in de havenbars aan de oevers van de Rio de la Plata van Argentinië en Uruguay. Later vond de dans met zijn ogenschijnlijk chaotische repertoire zijn eigen uitdrukkingsvorm in de poëzie en de zang. Een van de thema’s van de tangopoëzie is de ongelukkige liefde. Het verlangen om aangeraakt te worden door, innig omstrengeld te zijn met degene die uiteindelijk onbereikbaar voor je blijkt.

. .
Alle negenentwintig geschreven tango’s draagt Carson op aan de Engelse dichter John Keats (1795-1821). De opdrachten staan in kleine drukletters te midden van het wit. Ze vragen je om in te zoomen, dichterbij te komen, zuigen je als het ware naar binnen. Maar waar naartoe?

meer dan één
Nare reden voor haar smart, zoals te lezen
In de roemruchte memoires over duizend jaar,
Geschreven door Crafticant

JOHN KEATS
The Jealousies: a Faery Tale,
by Lucy Vaughan Lloyd of China Walk,
Lambeth, regel 84-87

Meer nog dan aan de opdracht zelf blijf ik aan de namen hangen: Crafticant, Lucy Vaughan Lloyd en China Walk, Lambeth. Niets is raadselachtiger dan de magie van namen. Zelfs het feit dat niet iedere lezer het gedicht van Keats zal kennen, staat de tot de verbeelding sprekende aanwezigheid van Crafticant en Lucy niet in de weg. Hun namen lijken duurzamer dan onze eigen namen, die we met het verstrijken der jaren langzaamaan vergeten en die zo toevallig zijn dat ons een gevoel van naamloosheid kan overvallen. Daarom hebben we behoefte aan namen en plaatsen. Nooit zal ik een voet zetten op China Walk, Lambeth maar vanaf nu zal ik er altijd kunnen zijn. Wat zeggen ons namen en plaatsen? Staan zij ergens voor? Of zijn zij alleen toespelingen?

Aan het einde van de opdracht zijn de regelnummers in Keats gedicht vermeld als nodigt Carson ons uit de regels te gaan herlezen, ons leestempo te vertragen. Dat maakt haar teksten zo aantrekkelijk: ik kan naar hartenlust grasduinen in vreemde tuinen, terechtkomen op zijsporen en dat doe ik ook.

Achter elk sprookje schuilt een rauwe werkelijkheid. Lucy Vaughan Lloyd is de vertelster van het geweldige lange satirische gedicht van Keats op het rampzalige huwelijk van Prinses Caroline van Brunswijk (in het gedicht Bellanaine) en de Prins Regent Georg IV (Keizer Elfinan), een notoire schuinsmarcheerder. Crafticant, een sluwe oude elf en hypocriete lasteraar, is voor Georg IV informant en staatsspion. China Walk, Lambeth was de plaats in Londen van de eerste Engelse commerciële aardewerkfabriek (chinese pottery). Lucy’s achternamen, Vaughan en Lloyd, zijn Welsh. Keats Lucy kwam vermoedelijk net als vele andere arme plattelandsbewoners van Wales naar Londen om daar een van de hardwerkende, slecht betaalde pottenbakkers van China Walk te worden te midden van stof, blootgesteld aan lood en andere kwalijke uitwasemingen.
Anne Carson loodst ons met deze opdracht in het rijk van verraad, bedrog en jaloezie en plaatst De schoonheid van de echtgenoot in die lange reeks mythen, legenden en sprookjes, films en boeken over ongelukkige liefdes. Maar zoals het haar betaamd in een ongebruikelijk essay met nieuwe uitdrukkingsmogelijkheden en vormen.

. .
epiloog

‘Zeg vertraging in plaats van schilderij of schets –
een glasvertraging
zoals in prozagedicht of zilverbeslag.’
Aldus Duchamp
over De bruid ontbloot door haar vrijgezellen

dat onderweg van het Brooklyn Museum naar Connecticut

in acht stukken brak (1912).

Glas is helder, het laat licht door, als raam verbindt het ons met buiten maar het scheidt ook; glas is hard maar heeft ook de mogelijkheid elk moment te kunnen breken.
Het motief glas keert in meer teksten van Carson terug: zo schrijft ze over Emily Brontë, haar lievelingsdichter: to force out of herself some pity for this soul trapped in glass … en over Artaud: all this mental glass… over Kafka …he left glass sentences all over the floor …
Twee boeken van haar dragen in de titel het woord glas, Glass, Irony and God (1995) en Glass and God (1998). In beiden is The Glass Essay opgenomen, een lyrisch essay waarin de vertelster het huis van haar moeder in het veenlandschap van Canada bezoekt en mediteert over een ex-geliefde, de gedichten van Emily Brontë en een verscheidenheid aan andere onderling gerelateerde onderwerpen.
Marcel Duchamp heeft De bruid ontbloot door haar vrijgezellen of La Grande Verre – dat een beeld zou weergeven van de seksuele aantrekkingskracht tussen man en vrouw en van de belofte van een liefdesdaad die niet wordt vervuld – nooit laten repareren. Ook in gebroken glas kan men schoonheid zien, in ruïnes, een slagveld, een wond. Om schoonheid is het Carson te doen, niet om het verhaal. Zij maakt een kunstwerk van het strijdtoneel van een mislukt huwelijk. Waarom anders draagt ze DIT BOEK OP AAN KEATS die zijn Ode on a Grecian Urn sluit met de regels

‘Schoonheid is waarheid, waarheid schoonheid’, – al
Wat je op aarde weet en weten moet.

De schoonheid van de echtgenoot
een fictie-essay in negenentwintig tango’s
Anne Carson
vertaling door Marijke Emeis
Uitgeverij Koppernik
ISBN 9789083347110