ik wil door middel van deze korte brief mijn abonnement
op de waarheid beëindigen
u stelt mij al jaren teleur
en uw tendens belooft weinig goeds
voor de nabij gelegen toekomst
waardoor ik elke avond bezwaard ga slapen
ik weet dat de waarheid geen nachtmerries heeft
maar soms wens ik u die toe
ik denk dat het tijd wordt dat wij
afscheid nemen van elkaar
inmiddels heb ik mij aangemeld voor andere abonnementen
onder ander de Tina, en het christelijke sojabonen-magazine
uit Montréal
niet dat u daar ook maar iets van begrijpt
ik wil graag niets meer van u vernemen
inclusief de illusie dat wij broer en zus zijn

Een ludieke brief als resultaat van een schrijfopdracht; zó zou het voorliggende gedicht van Miedema gelezen, dan wel gekarakteriseerd kunnen worden. Een guitige snipper maar minder luchthartig en humoristisch dan bij eerste lezing lijkt. Met het opzeggen van het abonnement op de waarheid zet de dichter de lezer direct op scherp. Hij refereert hier niet aan het toenmalige tijdschrift De Waarheid, een in 1940 uit een verzetskrant voortgekomen lijfblad en spreekbuis van de Communistische Partij Nederland (CPN). Een aanvankelijk veel gelezen dagblad dat een halve eeuw na zijn oprichting in 1990 is opgeheven.

Nee, het gaat hier om een abonnement op de waarheid die als abstractie wordt gepersonifieerd. Een in de Rederijkerstijd veel gehanteerd, literair procedé waarin allegorische personages – de zogeheten sinnekens – ten tonele worden gevoerd. In Miedema’s gedicht is er één daarvan de waarheid, een personificatie die het patent heeft op datgene wat juist, volledig en tijdig is.

In v3 en v4 is het doek gevallen. De ik-figuur verwoordt zijn besluit hoffelijk. Hij is teleurgesteld in de waarheid en wil van haar af. Zijn vermoeden is dat Vrouwe Veritas zich uit in onwaarheden en dat zij is verworden tot een onbetrouwbaar sujet, dat met elke vorm van ethiek heeft gebroken. Zij bezorgt de ik-figuur slapeloze nachten vol onrust en angst. Dit in tegenstelling tot de waarheid zelve; zij lijkt welig te floreren op de mestvaalt van leugen en misleiding. En soms wenst de ik-persoon – vermoedelijk tegen zijn natuur in – de waarheid nachtelijke angstdromen en schrikbeelden toe.

In ieder geval geldt vanaf nu het hora est. Zegt de dichter immers niet in het hart van de brief:
ik denk dat het tijd wordt dat wij
afscheid nemen van elkaar
In feite is hier sprake van een tragisch moment: het failliet van de waarheid. De leugen lijkt haar te hebben verjaagd. De ik-figuur zit evenwel niet bij de pakken neer. Hij zoekt naar alternatieven. Zijn er substituten die de leegte van de waarheid kunnen opvullen? Warempel, die zijn er! De dichter noemt ze zelfs expliciet! Namelijk het nemen van een abonnement op de Tina en op een of ander christelijk magazine. Hier lijkt de ironie de kop op te steken. Want de Tina is een blad voor meisjes met strips, verhaaltjes en leuke ditjes en datjes en bepaald niet een remplaçant van de waarheid. Maar beter dat, dan geïnjecteerd worden met onwaarheden, zo lijkt de impliciete boodschap van de dichter.

Met een abonnement op een christelijk sojabonen-magazine uit Montréal ligt het anders. Een voor velen – zeker in Noord-Amerika – vigerende waarheid is die van het Evangelie. Voor voedselpuriteinen is de sojaboon de toekomstige voedselbron waaraan de planeet en zijn bewoners zullen moeten geloven. Maar zij dragen een waarheid uit die vooral eigen belangen uitdraagt. Cynisme treedt hier vermoedelijk aan de oppervlakte.

Kortom, waarheden die te vuur en te zwaard verkondigd en verdedigd worden door belanghebbenden maar die door de waarheid zelve niet worden begrepen, want zij wekt de stellige indruk alleen nog maar te konkelen en te complotteren. Hoe het ook zij: de ik-figuur is de wanhoop nabij en veinst met spot en ironie een uitweg uit de misère van een fnuikende waarheid gevonden te hebben.

Vanaf nu is het dus over en uit tussen de abonnee en zijn blad waarmee hij jarenlang een goede verstandhouding had. Een relatie die evenwel geleidelijk is uitgehold en uiteindelijk tot een onherstelbare breuk heeft geleid. De liefde is voorbij en ook als broer en zus kunnen zij niet verder. Daarvoor heeft u – geachte waarheid – te veel kapot gemaakt.

Duidelijk is dat de ik-figuur klaar is met de waarheid. En daarin staat hij allang niet meer alleen!

 
De vlucht van de levenloze libellen
Joris Miedema
Uitgeverij Opwenteling
ISBN 9789063381813