Borgtocht van Renaat Ramon (Brugge, 1936) bestaat uit twee lijvige, zorgvuldig uitgegeven boeken: BEELDWERK en WOORDWERK – een overzicht van zijn ‘papierwerk’ vanaf 1976 tot 2021, met in elk deel een nawoord van Dirk de Geest.

BEELDWERK – poëzie aan de grens van alles aan niemand gericht
Deze afdeling bestaat uit concrete poëzie. Woorden worden beelden – tekens worden vervreemd van hun gekende betekenissen. De grens tussen het plastische en het verbale wordt fluïde.
Bij het doorlezen van BEELDWERK valt op dat de perfecte typografische afwerking van elk beeldgedicht onafhankelijk is van de tijd. Alsof de kwaliteit van de beeldverwerking en de vlucht in haar mogelijkheden in de laatste halve eeuw niet is veranderd.
Elk beeldgedicht heeft een raak gekozen titel, dat gebruikt kan worden als sleutel voor het vinden van alternatieve paradigma’s waarmee het kan worden gelezen. Behalve een kijk/lees-boek is BEELDWERK ook een denk-boek.

DE SPANNING TUSSEN ORDE EN VRIJHEID

ZARKO ROSULJ, PAARD, 1971
(beeld overgenomen uit Text-Bilder Visuelle Poesie
international van Klaus Peter Dencker, DuMont Dokumente, 1972)

Een voorbeeld uit de grote verzameling visuele gedichten is DE SPANNING TUSSEN ORDE EN VRIJHEID (ONGEHOORDE GEDICHTEN, sectie CODES), dat begint met twee motto’s, waarvan die van Wittgenstein Ultimately, mathematics is poetry raakt aan een belangrijk facet in de woord- en beeldwereld van Ramon.
Met BEELDWERK vervlecht Ramon elementen uit de alfa-wereld (vrijheid?) met die uit van de bèta-wereld (orde?), en alludeert hiermee op de klassieke tegenstelling tussen Ratio en Emotie, tussen Analyse en Synthese. Waar de cijfers en de letters met elkaar versmelten knettert het – daar is het vertrouwde, het gekende afwezig. Daar begint spontaan het nieuwe – daar staat het gekkenhuis van de poëzie.
Vergelijk dit visuele gedicht met die van bijvoorbeeld Zarko Rosulj die eveneens alfa en bèta elementen combineert. Hij laat in tegenstelling tot Ramon beide werelden intact en gescheiden. Kiest voor de herkenbare, woorddragende realiteit. Ramon zet een grote stap uit de conventie, passeert de kunstige
gewoonheid van Apollinairisten. Zijn gecreëerde ongemakkelijke chaos (waar het knettert) spoort de actieve kijker/lezer aan om zich te verhouden tot de uitkomst van de som = verstaan + niet-verstaan.

Het beeldwerk START UP MAINTENANT toont Ramon in zijn bibliotheek. Hij is bezig met het opstarten van zijn computer met een krukas (zoals je vroeger een auto startte). Grappig, maar dieper. Hier toont hij zich bewust van een transitiefase – ingeklemd tussen zijn vertrouwde analoge eeuwen en de aanstormende digitale eonen. Waar het ook op uitdraait, zijn poëtische beginsel is solide genoeg – verankerd in het motto de dichter begint pas in de geordende wereld (Franz Kafka).

START UP MAINTENANT

WOORDWERK – hij speelde alleen en zijn hand bewoog de muzen (Jean Cocteau)
Een verzameling van bijna 200 gedichten en motto’s. Een fraai overzicht van zijn constante ontwikkeling als dichter, zich beheerst vasthoudend aan zijn bronnen – bewust van zijn menselijke verantwoordelijkheden, en zich zeer bewust van te staan op de schouders van reuzen.

Als woord-dichter is Ramon uit op POÉSIE PURE – woorden zien, letter voor letter hun vlees proeven, de energie voelen die vrijkomt als zij worden gesplitst, maar tegelijk ook verlangen naar letterloze woorden, die veilig zijn, geruisloos, voltooid en anoniem.
Ramon gaat behoedzaam om met taal. Maar durft taal ook in te zetten als een aanvals-vehikel tegen clichés en gemakzucht. Hoe meer ik me verdiep in deze geëngageerde boodschapper, des te sterker brengt hij me terug naar de kritische jaren ’70 – en hoor nu mijn onbestemde zucht. Juist dit is wat mij bindt en wat ons van heden onderscheidt.
Dansen hoeven zijn gedichten niet. Maar wij moeten samen zijn en praten: over de schaduw van …, over de treurigmakende boeken …, over het bewegende beeld van …, over het stille versagen van …, over de grenzen van …, over de grote doch geheime hospodar …, over de Moeder van …, over de wateren …, over de Ommelanden …, over de Onzalige Bossen, over de verhoudingen van …, over de bronzen plooien van …, over de parabel van …, over de tweede wet van …, over het dilemma van …, over de paradox van …, over de postume werken van …, over de angsten van …, ja. Dansen hoeven zijn gedichten niet.
Deze fragmenten staan in het hoofdstuk/bundel QUI-VIVE / GEHEIM BESOGNE, alsook het daaropvolgende gedicht:

Je zult voor de woorden niet buigen.
Maar het is goed hier te zijn,
– vooral voor onbehuisden –
wachtend op de stilte voor de vorm.

Het is goed hier te zijn,
orde te scheppen, bomen te bouwen,
takken te leiden, knopen te snoeien
en te meten met de maat der mensen.

Het is goed hier te zijn,
grijze liederen te zingen,
te rollen en te wrijven, te
luisteren naar de dochter

der herinnering. Waarlijk,
het is goed hier te zijn,
bij de goden, aan de bron,
de woorden brekend als brood.

Taal is het belangrijkste onderwerp in BORGTOCHT. Hij onderzoekt de ruis op de lijn van de taal: voor hem lijkt eenduidigheid niet te bestaan. In vrijwel elk beeld/woord gedicht zet Ramon aan tot verwondering, tot vragen stellen, tot nadenken over wat is en wat zo vanzelfsprekend lijkt. Goed past daarbij het motto van de Poolse dichter Stanislav Jerzy Lec: Leer talen, ook de niet bestaande.
Dichters, voorhoedespelers van de eenzaamheid – Ramon staat op twee benen – één op de kade van het nieuwe, het andere op de wegdrijvende boot van het klassieke. Uitkijkend naar familie (de wereld is zijn huis) – geestverwanten, schrijvers, beeldend kunstenaars – om met hen in beeld en taal een gesprek aan
te gaan. Trefzeker in zijn beeld- en woordwerk, geeft hij blijk van de oude stempel te zijn, wars van gemakzucht, fanatisch, en meticuleus esthetisch.
Hij is geen spectaculaire vernieuwer, maar dat laat onverlet dat zijn verzamelde werk BORGTOCHT hét boek is dat iedere hedendaagse concrete dichter bij de hand moet hebben – ter leringhe ende vermaeck.

Borgtocht (in 2 delen: Woordwerk en Beeldwerk)
Renaat Ramon
Uitgeverij PoëzieCentrum
ISBN 978–90-5655–429-3 (Beeldwerk ISBN 978-90-5655-119-3 & Woordwerk ISBN 978-90-5655-129-2)