4.   Op vier stoelen van Deens design

Aan mijn kinderen alle vier

Vandaag vier stoelen naar de stort gebracht
voormalig Deens design van stevig hout
in jaren zestig interieur vertrouwd
en wie ze maakte zeer geacht.

Voor jullie vieren niet zomaar
een stoel veeleer je plaats in
het gezin met elk een ander zicht
ook op de jongste in ons midden

Minder gewoon dan jij en jij en jij
een chromosoom te kort een leven
anders zou het zijn en zittend op
je eigen stoel besefte je steeds meer:

haar leven zal toch nooit hetzelfde
zijn als dat van ons en eenmaal zal
zij ons huis en deze kern van leven
achterlatend elders zijn

Zo ging het, maar haar stoel bleef
staan zo kort en lang als het maar ging
in weekenden van haar – daarbuiten
met de leegte van zij is er niet

Ook zij vond een tehuis dat thuis
werd met huisgenoten en engelen
dat koesterend het leven bracht
met eigen dak en eigen stoel

Dat leek genoeg en was het ook om
zonder zeer dit Deens design met dank
te brengen waar het nu ook hoort:
restanten van een ver voorbij

Het gedicht Op vier stoelen van Deens design (2011) is opgenomen in de door Victor Vroomkoning postuum samengestelde en ingeleide dichtbundel Ik raak je aan (2016).

W.A.M. de Moor
Bron: Katholiek Documentatie Centrum Nijmegen

Inleiding
Een aimabel man kijkt de camera in. Doorschijnend het dunner wordend hoofdhaar, met een snor die vanuit de mondhoeken uitloopt in een rondvolle, stoere kinbaard. De ogen liggen diep, eerder dralend dan onzeker, geenszins een branieschopper. Opvallend het hoge, gladde voorhoofd met strakke, enigszins verhulde kaaklijn met daarachter een meer dan ontwikkeld brein. Geen veinzer, maar een man die iets te zeggen heeft. Geëngageerd ook, de wereld verkennend waarin hij zich dienstbaar weet in padvinderij, koor, leesgroep en parochie. Fier dat hij al jong als misdienaar wordt ondergedompeld in de schoonheid van de liturgie, haar uitbundige polyfone zang en haar monastieke, van de wereld afgewende gregoriaans. Een plaats ook waar hij nederigheid leert.

Wie is Willem Anton Marie de Moor?
Wam de Moor (1936 – 2015) is in het diepst van zijn wezen vooral artistiek en creatief. Tekenen, dichten, zingen, schrijven, piano spelen vullen zijn jonge jaren in het rijk met kinderen gezegende gezin De Moor. Tussentijds wordt hij – samen met zijn tweelingbroer – door Jezuïeten gevormd aan het Nijmeegse Canisius, is hij actief met allerhande buitenschoolse activiteiten, behaalt hij er zijn gymnasiumdiploma, waarna hij Nederlandse Letteren gaat studeren aan de Nijmeegse alma mater. Later behaalt hij zijn doctoraat op een biografie van de schrijver Van Oudshoorn. Hij schrijft daarna nog meer biografieën en verheft de biografie daarmee tot literair genre.

Al vroeg etaleert Wam zijn gepassioneerde drang tot schrijven. Bladzijden vol schrijft hij voor het schoolblad van het Canisius, een hartstocht die hij daarna in diverse vormen voortzet aan de universiteit. Nog tijdens zijn studie sleept hij zijn eerste, literaire baantje als recensent voor het provinciale dagblad De Gelderlander in de wacht. Ook neemt in die tijd – de jaren zestig – zijn carrière als neerlandicus in het onderwijs een verwachtingsvolle aanvang. Hij wordt leraar aan het Geert Grote College in Deventer en daarna krijgt bij een benoeming aan de Gelderse leergangen waar hij lesgeeft aan studenten MO – Nederlands. Uiteindelijk vindt de onvermijdelijke, eervolle benoeming plaats tot universitair docent in Nijmegen, waar hij uitgroeit tot een gezaghebbend literatuur-didacticus.

Zijn baan aan de universiteit, waarin opnieuw zijn sterk sociale instelling in het oog springt als organisator van collegiale activiteiten en als schrijver van bijdragen aan jubileumboeken, beletten hem niet óók te recenseren voor het toen nog gerenommeerde weekblad De Tijd. En al die tijd schrijft hij – zij het in de marge van zijn volle dagagenda – gedichten. Hij publiceert overigens niet graag onder eigen naam en kiest liever schuilnamen; zijn uitgevers zijn niet altijd bereid zijn gedichten te publiceren. Hij geeft ze daarom het liefst – mede gevoed door angst voor afwijzing – uit in eigen beheer. Trots is hij als zijn gedicht over het meest eigenzinnige meisje in Nijmegen ooit, Mariken van Nieumegen, in 2005 op een gevel aan de Grote Markt wordt vereeuwigd. Over haar schrijft hij in de laatste strofe van zijn uitverkoren gedicht Allemanswicht:

We hebben ons jou toegeëigend,
bezit van je genomen zonder vragen
we moesten wel, je was zo onweerstaanbaar

De Moor geeft graag les en wil zijn leerlingen leesenthousiasme bijbrengen. Het is zijn idee om leesdossiers aan te leggen waarin leerlingen hun leeservaringen kunnen opslaan. Als er eenmaal leesplezier is – zo is zijn overtuiging – komt de rest vanzelf. Hij vernieuwt literaire bloemlezingen voor middelbare scholieren en schrijft daartoe samen met literatuurhistoricus Fernand Lodewick en grafisch ontwerper Kees Nieuwenhuijzen de rijk geïllustreerde atlas van de Nederlandse letterkunde Ik probeer mijn pen (Probatio Pennae).

Door een aanhoudende hernia verlaat De Moor in 1997 op 61 – jarige leeftijd vervroegd het onderwijs. Hij geniet van die onverwachte, vroege levensavond. Hij is op allerlei literaire fronten actief maar na de dood van zijn vrouw, Maria Oremus, in 2008, verandert dat. Hij lijkt te vereenzamen en mist haar node, zo ook blijkt uit het lyrische gedicht ‘Nog even dan’ (2011) dat te vinden is in de eerder aangehaalde bundel Ik raak je aan. Hierin roept hij driemaal zijn overleden echtgenote aan, nu het voor hem nog kan. Hij verlangt tevergeefs naar haar nabijheid: Toe, heb mij lief, voor even nog. In de laatste strofe smeekt hij haar hem nog een keer lief te hebben. Een hartenkreet die van innige liefde getuigt.

Heb lief
zoals het moet: niet geil of
gulzig; gretig, grauw noch gauw;
maar gestadig, ongenadig zoet.

Het gedicht   4   Op vier stoelen van Deens design
Op vier stoelen van Deens design is het vierde gedicht dat De Moor voor zijn jongste dochter Kitty schrijft. Het gedicht dateert uit 2011. De titel verwijst naar meubilair uit de jaren zestig: praktisch, want interieur vertrouwd, modern en tegelijkertijd degelijk, bovendien sterk, tijdloos en uitnodigend. Ooit staan er in de huiskamer van het gezin De Moor vier van die stoelen, voor elk kind een. Maar ouders en kinderen weten: hieraan komt ooit een eind. Ouders worden ouder en kinderen vliegen uit. Zij beseffen ook dat de jongste in het gezin vleugellam is. En wie zorgt er dan voor hun laatstgeborene …!

In de eetkamer zijn de stoelen lange tijd vaste plekken. Zij ogen dan wel eender maar ze zijn eerder kleine bastions van waaruit drie kinderen, ieder op eigen wijze, hun plaats, rol en rangorde in het gezin innemen. Zij hebben daarbij hun eigen ‘zicht / ook op de jongste in ons midden’, een meisje geboren met het Downsyndroom. En zij weten, beseffen dat zij geluk hebben gehad niet dàt ene chromosoom te hebben dat hun zusje wèl heeft. Domme pech, waardoor zij haar leven lang anders is en ze nooit op eigen benen zal kunnen staan …

En naarmate de tijd voortschrijdt, groeit het besef dat de dag nadert waarop hun kwetsbare telg de geborgenheid van het ouderlijke nest, haar ‘kern van leven’, moet achterlaten om elders zonder hen verder te leven. Die scheiding is onvermijdelijk. Maar is het vermogen te kunnen loslaten niet ook een akte van liefde? Maar o, wat zal de gedachte aan die scheiding pijn hebben gedaan! Dat diepe schuldgevoel je kind te dumpen bij de stort. Want dàt is het gevoel dat opkomt en wreed opspeelt in de diepten van die nachten waarin de slapeloosheid het beklemde hart onrustig maakt.

In strofe 5 is die onvermijdelijke dag aangebroken waarop Kitty het ouderlijk huis verlaat. Haar stoel blijft als stille getuige in de woonkamer staan. Daarna, in menig weekeinde, vult die lege plek zich, altijd vreugdevol. Maar aan het eind van de dag volgt dan toch weer een beetje méér afscheid, alsof haar stoel alsmaar leger wordt. Op bezoek komend voelen de anderen ook ‘de leegte van zij is er niet’.

In de voorlaatste strofe voltrekt zich een klein wonder. Kitty krijgt een eigen leven, een nieuw dak boven haar hoofd, met daarin een vaste plek: een eigen stoel aan tafel. Ze voelt zich omringd door nieuwe huisgenoten en heuse, haar met liefde en zorg omringende engelbewaarders. Ze heeft een nieuw thuis ‘dat koesterend het leven bracht’.

In de laatste strofe keert het Deens meubilair voor even weer terug, als een postuum eerbetoon. De stoelen hebben hun taak volbracht. Rondom de huiskamertafel hebben zij een band in het gezin gesmeed. En pas toen de kinderen allen een nieuwe, eigen plek hadden, kon het meubilair naar de stort. Immers, ook Kitty had haar nieuwe stoel gevonden, elders, in een veilig oord waar ze gelukkig is en op eigen wijze zin kan geven aan háár leven. En die referentie is de essentie van het gedicht en vermoedelijk een van grootste geluksmomenten in het leven van Wam de Moor.

Naschrift
Na het overlijden van zijn echtgenote, Maria Oremus, èn moeder van zijn vier kinderen braken voor Wam moeilijke jaren aan. Nadat hij in contact was gekomen met een voormalige studiegenote, Marleen Kruse, kwam er weer licht in zijn leven. Zij zou tot aan zijn dood zijn toeverlaat en levensgezellin zijn. Tijdens de uitvaart dankte een van Wams kinderen haar – ab imo pectore – voor wat zij voor hun vader heeft betekend.

Reageren? Stuur een bericht naar: prolectorboek@gmail.com
Nieuwsgierig naar de volgende KP? Noteer za. 25 maart KP23-25: Charles Baudelaire en zijn getourmenteerde psyche.