1. Eerst is er een geluid in de doorgaans stille museumruimte. Iets elektronisch, sterk, korter of langer lang aanhoudend, vervolgens weg deinend. Zijn er werkzaamheden aan de gang? Nee, het is te regelmatig – om de vijftien seconden lijkt het zich te herhalen. Een akkoord, zo blijkt, een flink versterkt gitaarakkoord.

2. Op zoek naar de geluidsbron merk je dat die zich in de grootste ruimte moet bevinden. Links van een groot tussenschot zie je in de verte een reusachtig cirkelvormige ruimte opdoemen, naar schatting meer dan drie meter hoog. Een reuzeconstructie van glitter: gouden aluminiumlinten, zo blijkt. Opgehangen in een cirkel van wel vijfentwintig meter doorsnede.

3. Een voorhang voor iets wat eerst moeilijk herkenbaar is in het midden van de gecreëerde ruimte. Ik zie bezoekers die om de cirkelvorm heen lopen, soms blijven staan, steelse blikken naar binnen werpen maar verder niets. Ik spreid enkele linten uiteen en stap de cirkel in.

4. Het lijkt alsof je een heiligdom hebt betreden. In het midden op de overigens immense lege vloer staat op een langzaam draaiend podium een vrouw in gouden glitterjurk. In haar handen een elektrische gitaar waarop ze af en toe een E-akkoord speelt. Het eerste wat gitaarleerlingen leren – melancholisch tot nadenken stemmend.

5. Wie de performanceruimte betreedt, blijft staan. Komt het door de verhoging, de belichting, het eclatante goud van de jonge vrouw haar avondjurk, pailletten, haar onbewogen houding, haar volgehouden weigering om blikcontact te maken? Het lijkt of hier iets tegelijk roteert en wordt gefixeerd. De toeschouwer is het konijn voor de lichtbak. De performer, op het gespeelde gitaarakkoord na, onbeweeglijk als een standbeeld. Maar niet zo levenloos als straatartiesten die standbeelden imiteren.

5. Niemand overbrugt de afstand tussen de rand van de performanceruimte en de vrouw op het podium. Zij lijkt ongenaakbaar. Dichterbij komen zou onfatsoenlijk zijn. Er wordt een eerbiedige afstand in acht genomen. Proxemics, uitgerekt. Het enige wat gebeurt, is dat toeschouwers van staanplek veranderen. Een ander gezichtspunt innemen.

6. Er hangt een soort beklemming in de ruimte. Wat je ziet, is tegelijk fascinerend en bijna stuitend. Je voelt je ongemakkelijk: wrevel over het opzichtig kitscherige van deze vertoning. Onbehagen over het feit dat de vrouw je niet aankijkt terwijl jijzelf niets anders doet. Schaamte over je kijken, je voyeur zijn. ‘De blik van de ander’, schrijft Sartre, ‘maakt mij tot object.’ Hier net andersom. Jij kijker objectiveert de vrouw. Van haar hals en blote schouders gaat erotische aantrekkingskracht uit. Haar blik in het ijle maakt haar tegelijk zozeer in zichzelf gekeerd, ook al staat ze letterlijk het middelpunt van de belangstelling.

7. Nog een paradox: behoort ze met haar goud en kaarsrechte houding tot hogere sferen, is ze een godin – a golden goddess? De cirkel heeft iets heiligs. Maar waarom herinnert ze tegelijk zo overduidelijk aan amusementslokalen of Eurovisiesongspektakels? Low culture, populaire cultuur.

8. De beweging op het podium, de eindeloze herhaling van (bijna) hetzelfde – de gitaaraanslag vertoont variaties, nu eens zacht, dan weer hard – de beweging van deze vrouwelijke instantie lijkt op eeuwige wederkeer. Het duurt. Tijd als herhaling, zonder doel, dus bijna stilstand. En toch de constante beweging. Je hebt met de vrouw te doen. Ze lijkt gevangen in de opdracht die de kunstenaar haar heeft gegeven.

9. Terwijl schilderkunst of sculptuur tijdeloos zijn, is de performance een time based art. Vaak hebben performances een begin, midden, einde, zoals elk verhaal. Hier draait het verhaal letterlijk in een kring, een circulus vitiosus waar tenminste de performer niet uit ontsnapt. Anders dan de meeste performances, is deze niet vluchtig, hij duurt bijna eindeloos: de hele openingstijd van het museum. De toeschouwer blijft zolang z/hij wil, maar meestal niet langer dan een minuut of twee. Tot het moment namelijk waarop die zich, gegeneerd, bewust wordt van de ongemakkelijke situatie, het voyeur zijn.

10. Dit kunstwerk is meer maatschappelijk geëngageerd dan het in zijn wereld van klatergoud schijnt. Dat Kjartansson een jonge vrouw op het podium plaatst verwijst naar de alomtegenwoordigheid van min of meer sexy vrouwen in de media en de reclamewereld. Ze dienen als glijmiddel om een product te verkopen of te promoten. Een identiteit hebben ze niet, tenminste niet in hun verschijning in de glamourwereld. Ze staan voor ‘het eeuwig vrouwelijke’ dat ons volgens de mannelijke en faustiaanse Goethe aantrekt. Doing gender (Judith Butler). Is het lot van de danseres die deze performance uitvoert – ze wisselen elkaar om het anderhalf uur af – beter dan pakweg dat van een inpakster bij Amazon? Het is niet al goud wat blinkt.

11. The male gaze krijgt een slag in het gezicht. ‘Wat doe je hier?’ ‘Laat me alleen.’ ‘Verstoor mijn act, mijn introversie niet!’ lijkt de vrouw te zeggen. Zo krijgt de tot object gereduceerde vrouw, die staat voor vele vrouwen, haar soortgenoten plotseling een kritische, dominante subjectrol. L’Arroseur arrosé. De toeschouwer staat voor schut.

12. Ik besef dat mijn interpretatie mannelijk is – ‘hier sta ik, ik kan niet anders’. Na enkele minuten langer blijven dan de meeste bezoekers, neem ik de benen. De confrontatie is harder dan verwacht. De duur van het spektakel schrijnt. Je krijgt medelijden met de performer en een gevoel van onbehagen over jezelf. En je moet aan Kafka denken: het lot van de circusartieste in Auf der Galerie, de kloof tussen schone schijn en onverbiddelijke werkelijkheid.

13. Naast me stond een vrouwelijke bezoeker te kijken. Ik zei tegen haar iets over mijn gemengde gevoelens, mijn gêne. Maar dat je het volgens mij ook anders kunt zien: die vrouw heeft je in de ban. Je denkt haar te bekijken, zij kijkt je niet aan en toch dirigeert zij je aanwezigheid. Zij heeft je met gitaarspel als een Sirene met haar zang de kring in gelokt. Zij neemt je in het ootje. Een feministisch werk dus. Wonderlijk, abstruus. Strijdbaar tot en met.

De performance Woman in E van de IJslandse kunstenaar Ragnar Kjartansson is tot 29 januari 2023 in loop te zien op de overzichtstentoonstelling Time Changes Everything in Museum De Pont, Wilhelminapark, Tilburg.