de (trechter op het hoofd

dragende) psychikus staat een gat te boren
in het hoofd van de man
die niet kan maar wel wil werken
die het moment dat de kei
uit zijn kop is gehaald zal gaan werken
extravert geworden man
hoopt op een gezin
om mee door het bos te
wandelen als een warm team

of zou hij van tevoren
al gedacht hebben
er zit een ondiep gat
in mijn leven ik wil een kind
ik kan niet wachten tot ik
oppervlakkig contact heb met mijn kind

De vraag die zich vrij snel aandient, is wat precies een ‘psychikus’ is. Allereerst is de spelling wat tegendraads, omdat de k volgens de spellingregels een c zou moeten zijn. Een psychicus is in de gnostiek een type mens die het liefst in een totale gemoedsrust leeft en niet verstoord wordt door allerlei emoties. Bij een psychicus denk je ook aan iemand die de psyche onderzoekt, zoals een fysicus de natuurkunde beoefent. Een andere belangrijke vraag is waarom deze ‘psychikus’ een trechter op het hoofd draagt. Een trechter is een voorwerp dat van boven breed is en van onder smal, zodat je bijvoorbeeld een vloeistof makkelijker in de smalle opening van een fles kunt gieten. Als je de trechter eenvoudig op je hoofd zou willen zetten, dan zou je hem eerder andersom zetten, met de brede kant op het hoofd en het buisje bovenop. Wat dat oplevert, is echter geen serieus hoofddeksel, maar eerder een potsierlijke verschijning. Als je de trechter wel normaal op je hoofd zet, dan blijft hij waarschijnlijk niet staan. In symbolische zin zou het kunnen betekenen dat er heel veel op je hoofd afkomt, dat slechts via een smalle doorgang het hoofd kan bereiken, omdat je hoofd niet in één keer zoveel tegelijk kan verwerken. Dat beeld past dan wel weer bij een psychicus die liever niet gestoord wordt door te veel emoties.

Overigens is de lay-out van het gedicht ook opvallend. Het gedeelte ‘de (trechter op het hoofd…’ steekt uit en doet daarbij al denken aan het tuitje van de trechter.

Deze ‘psychikus staat een gat te boren / in het hoofd van de man / die niet kan maar wel wil werken’. Dit beeld past bij iemand die de menselijke psyche onderzoekt: zoals je ook de bodem kunt onderzoeken door een gat te boren in de bodem, zou je dat symbolisch gezien misschien in de psyche kunnen doen. De trechter met het dunne buisje naar beneden lijkt ook wel een gat te kunnen boren in iemands hoofd. De psychikus heeft echter zelf de trechter op zijn hoofd, dus dan zou hij zijn eigen hoofd onderzoeken. Ook dat is niet vreemd, want het gedicht komt uit de bundel De (t)huiszittergod. Als je langdurig thuiszit, omdat je niet kunt werken, ga je ook eindeloos malen over alles meestal vooral ook over jezelf. Het feit dat hij wel wil werken, maar het niet kan, zegt iets over zijn psychische toestand. Hij heeft een kei in zijn hoofd. Een kei is meestal vrij groot en (kei)hard. Om daarin door te dringen, heb je inderdaad een boor nodig: de emoties zo zijn vastgeklonken dat de psychikus als steen is geworden.

‘extravert geworden man’ kan duiden op dezelfde man die ook een kei in zijn hoofd had en eventueel samenvalt met de psychikus. Dat hij extravert ‘geworden’ is, geeft aan dat hij dat eerst niet was. Misschien is hij extravert geworden nadat de kei is weggehaald. Zelfs het proces van het weghalen van de kei is een vorm van extravert zijn, omdat dan naar buiten komt, wat eerst binnen was. Op dat moment wordt ook zijn hoop zichtbaar: op een gezin om mee door het bos te wandelen als een warm team. Een gezin als ‘team’ klinkt wat afstandelijk: een groep die bij elkaar hoort, maar niet per se bloedverwanten. Als je een warm team vormt, geef je wel om je teamleden, maar heel diepgaand is het contact misschien niet binnen een team.

De tweede strofe begint met ‘of’, maar het is niet helemaal duidelijk welke delen uit de eerste strofe en tweede strofe verbonden worden. Het kunnen ook de strofen in het geheel zijn, die door ‘of’ worden verbonden. De constructie ‘of zou hij van tevoren al gedacht hebben…’ duidt erop dat er eerder een suggestie is gedaan over de hij dat hij iets met een bepaalde bedoeling heeft gedaan, bijvoorbeeld: de hij heeft een gat in zijn hoofd geboord om de kei weg te halen, zodat hij wat extraverter wordt en meer kans heeft op een gezin. Het ‘of’ kan dan een andere bedoeling geven bij dat boren van het gat, namelijk: dat hij van tevoren al gedacht heeft dat er een ondiep gat in zijn leven zit. Het gaat nu ineens over een gat in zijn leven, niet in zijn hoofd. Het is onduidelijk welk verband er bestaat (en zelfs of er wel een verband bestaat) tussen het gat in zijn hoofd en het gat in zijn leven. Bij het boren van het gat in het hoofd denk je niet per se aan een ondiep gat, omdat je bij de menselijke psyche algauw aan iets diepgaands denkt.

Het kan goed zijn dat de (t)huiszittergod door al het thuiszitten en malen krankzinnig is geworden, of zelfs al thuis zat doordat hij niet helemaal spoorde. Op die manier zijn de onlogische verbanden tussen de regels of de vreemde gedachtesprongen wel te verklaren. Overigens zijn het niet alleen mensen in psychische nood die een gat in hun leven ervaren en denken dat een gezin of een kind dat gat kan vullen. Je denkt dan alleen niet zo gauw aan een ondiep gat. Het kan zijn dat de hij thuiszit, omdat hij niet sociaalvaardig is, misschien een vorm van autisme heeft, waarbij hij niet alleen opgesloten zit in zijn huis, maar ook in zijn hoofd. Dan is het niet zo gek dat hij hunkert naar een kind, en contact met zijn kind, ook al zal dat contact dan oppervlakkig zijn, omdat het hem niet lukt een diepgaande relatie met zijn kind te onderhouden. Het beeld van de man die overhoop zit met zijn emoties en een gat in zijn hoofd boort om bij zijn gevoelens te komen, die wellicht tot kei zijn samengeklonken, is schrijnend, en de hunkering naar wat eenvoudige, misschien zelfs vanzelfsprekende warmte van een gezin en een kind, is goed voorstelbaar.

De (t)huiszittergod
Jonathan Griffioen
Uitgeverij Lebowski
ISBN 9789048851003