Het bekende gedicht ‘O, ik weet het niet,’ van Herman de Coninck klinkt erg zoet. Op het gevaar af het kapot te analyseren neem ik het hier onder de loep.

O, ik weet het niet,
maar besta, wees mooi.
Zeg: kijk, een vogel
en leer me de vogel zien.
Kijk, het leven is een brood
om in te bijten en de appels zien rood
van plezier, en nog, en nog, zeg iets.
Leer me huilen, en als ik huil
leer me zeggen: het is niets.

Het is gepubliceerd in Onbegonnen werk, gedichten 1964 – 1982. Ik vind de openingsregels heel sterk. Lezers gaan er vaak vanuit dat het over de opvoeding van een kind gaat, maar de ik is hier een volwassene die zijn levenswijsheid samenvat in het simpele imperatief ‘besta, wees mooi’. We hebben de volgende generatie nodig om te leren kijken met een scherpe blik (de vogel zien) en een ironische blik (het is niets).

Ik zie bij de eerste twee regels een man (Herman, zijn werk is autobiografisch) op een zetel zitten. Licht verstrooid geeft hij antwoord op de vraag van het kind. De vogel staat sinds de heilige Franciscus voor de perfectie van de schepping en een sober bestaan in dankbaarheid. De vogel echt zien betekent de wereld waarderen zoals zij is.

Het rijmpje brood-rood is een stamelende poging van de ik om uit te leggen waarom we gehoor moeten geven aan “besta, wees mooi”. Brood en appels hebben ook hun Bijbelse connotaties, al weet ik niet of dat voor de Coninck speelt. Het brood en de appels zijn niet genoeg: de ik heeft het geadresseerde nodig om nog iets te zeggen. Het theoretische inzicht dat hij heeft kan de ik alleen ervaren wanneer iemand anders het uitspreekt. Er had dus ook kunnen staan: “Zeg: het leven is een brood.”

Zo wordt de ik emotioneel overrompeld en leert hij huilen. En dat leert hem tenslotte zelf spreken. “het is niets” relativeert het huilen, maar ook het bestaan zelf. Het drukt een doorleefd nihilisme uit, dat terugverwijst naar het nescio aan het begin van dit gedicht.