Drie verroeste buizen vormen een kader.
Als je er een bal in trapt, rolt hij door,
net zoals wanneer je hem ernaast trapt.

Dit lijkt een poort naar de vlakte
maar als er geen omheining staat
is een poort overbodig.

Tenzij je een spel speelt.

 
___
Dit is een bijzonder kaal gedicht. Twee strofen van drie regels, en een losstaande slotregel. Geen rijm, geen duidelijk metrum. Er gebeurt bijna niets, hoewel er wel een paar keer op mogelijkheden wordt gewezen (als, wanneer, lijkt, als, tenzij).

Mijn eerste associatie bij de drie verroeste buizen was een oude fabriekshal. Het kader blijkt echter een andere functie te hebben. De drie buizen functioneren als een doel bij het voetballen. Als je een bal in het doel trapt, heb je gescoord! Maar de dichter lijkt geen fanatieke voetbalfan, en toont zich slechts een objectieve waarnemer. De bal rolt gewoon door, omdat er op dit eenvoudige trapveldje geen net is. Ja, aan het begin van de derde regel, de dichter weet toch wel waar ze het over heeft. Maar verder lijkt het haar weinig uit te maken of je de bal in het doel trapt of ernaast. Een bijzonder onthechte vorm van waarnemen.

In de vierde regel wordt gesuggereerd, dat we de constructie van roestige buizen ook als een poort kunnen zien. Een poort die toegang geeft tot een eindeloze vlakte. Dit beeld wordt door de dichter direct weer ontkracht. Er zijn immers geen hek of muur waar de poort een deel van zou moeten uitmaken. Daarmee is de buizenconstructie voor de tweede keer mislukt. Als doel was de constructie niet heel belangrijk, want het maakte weinig uit of je de bal tussen de buizen door of ernaast schoot. En ook als poort staat de constructie daar maar een beetje niets te doen.

De laatste regel zet alles op zijn kop. De poort kan pas een functie hebben als je die eraan toekent, bijvoorbeeld in een partijtje voetbal. Anders bakent hij niets af. En dan komt opeens de titel om de hoek kijken. De gedachte wordt geboren, dat grenzen alleen bestaan wanneer je bepaalde regels met elkaar afspreekt. Zonder die regels, zonder het spel, zijn die buizen slechts buizen. En is een grens slechts een denkbeeldige lijn, zonder al te veel betekenis.

De verroeste buizen en de vlakte passen niet direct bij de stad Gent waar de dichter woont en werkt. Een aantekening op de laatste bladzijde van de bundel geeft opheldering: ‘Vertraagd stilleven ontstond tijdens een rondreis door Andalusië in de nazomer van 2015 en een reis door het Atlasgebergte, van Marrakech naar de Sahara, in juni 2016’. Met deze kennis vermoed ik, dat het gedicht ontstond tijdens de reis in Noord Afrika. De titel ‘Open grenzen’ past minder goed bij Andalusië, dat in 2015 nog gewoon deel uitmaakte van een ongedeeld Spanje.

Onlangs hoorde ik iemand op de radio het belang van het leren van vreemde talen benadrukken, omdat deze niet alleen een verrijking vormen van onze woordenschat, maar ook van ons begrip van de werkelijkheid. Als voorbeeld noemde hij, dat het Nederlands slechts één woord kent voor het begrip ‘grens’, terwijl het Engels hier meerdere woorden voor heeft, die allemaal een net iets andere betekenis van dit begrip verwoorden. Welnu, de dichter heeft het niet alleen over ‘grenzen’, maar ook over ‘poort’ en ‘omheining’. We kunnen daar nog ‘afbakening’, ‘omtrek’ en ‘limiet’ aan toevoegen. En specificaties als gemeentegrens, landsgrens, ondergrens, bovengrens enz. Het gedicht stelt het bestaan van deze grenzen ter discussie. Natuurlijk weet de dichter dat zij zich makkelijker van het ene land naar het andere kan verplaatsen dan de mannen en jongens die ‘s avonds op het veldje voetballen. De kracht van het gedicht is echter, dat deze ons ook een andere mogelijkheid, een andere werkelijkheid laat zien. Voor de duur van het gedicht zijn de grenzen weggevallen. Bestaan ze niet.
Tenzij je speelt dat ze bestaan.
___
 

Vertraagd stilleven
Dorien De Vylder
Uitgeverij vrijdag
ISBN 9789460015885