alles wat ik nog zeggen zal
ligt al in stilte klaar

als sneeuw
in een dal, die wacht

of zij een lawine worden zal
waarin ik mee word gesleurd

of dat er niets gebeurt
hoogstens een diertje

er zijn spoor in achterlaat
voordat het met de lente

weer vergaat tot wat water
in een beginnend riviertje

___

De Kroatische Nikola Tesla (1856-1943) wordt beschouwd als een van de grootste ingenieurs en uitvinders aller tijden.
Een bijzonder gave was zijn vermogen om voorstellingen te maken van ontworpen machines, die hij virtueel kon laten proefdraaien. Je kunt het vergelijken met een componist die een sonate in zijn hoofd eerst ‘hoort’ en daarna alleen maar hoeft op te schrijven, of met een dichter die zonder papier en potlood een gedicht ‘afschrijft’ in zijn hoofd.

In 2012 ging NIKOLA – a Techno Opera in 4D Sound in première, waarvoor Ruben van Gogh het libretto in 50 gedichten schreef, op muziek van Paul Oomen. De gedichten werden in het Engels vertaald door Donald Gardner.

Onlangs verscheen een aparte uitgave Nikola, een soort van antenne.
In de bundel staan rondzwevende gedachten van een instantie die zich verbindt met Tesla en de lezer kan er zich in herkennen.
De dichter schrijft in het voorwoord:

In deze bundel is het echter de lezer die onderhevig is aan ‘de Nikola’; hij/zij verneemt, ieder voor zich, rondzwevende gedachten, waarbij in het midden blijft van wie die gedachten zijn, of door wie zij worden opgeroepen. Bij iedere lezer opnieuw. Vandaar dat ieder exemplaar van deze bundel een eigen eenmalige en unieke volgorde van gedichten kent.

De bundel bestaat in een theoretische oplage van 39! (zegge 39 faculteit) exemplaren, dat zijn bij benadering 2 tot de macht 46 boeken: dit is daar slechts één van — het belangrijkste, dat spreekt.

Dat laatste lees ik als ironie. Ik vraag me af wat de meerwaarde is van een dergelijke uitgave. Ja, ik begrijp dat de dichter het rondzwevende wil benadrukken, maar de woorden komen toch uit zijn pen, in een bepaalde volgorde. Hij is de instantie die zich verbindt met Tesla en de lezer, in ieder geval deze lezer, wil daar in meegaan.

Het idee van de dichter als antenne, die rondzwevende woorden en gedachten opvangt en toont, vinden we prominent aan het begin van dit gedicht. De woorden zijn er al, en kunnen, zoals het gedicht in de vergelijking met sneeuw laat zien, aan verschillende vormen meedoen. Dit idee van woorden die onafhankelijk bestaan – misschien zelfs leven – doen denken aan een fragment van Cees Nooteboom:

Eskaders gedichten zijn op zoek naar hun dichters.
Ze dwalen zonder commando door het grote district
     van de woorden
en verwachten het aas van hun volmaakte,
gesloten, gedichte, gemaakte
en onaantastbare
 
vorm.

Ruben van Gogh wil kennelijk geen gesloten, gemaakte en onaantastbare vorm. Dat is hem te modernistisch. Zoals de woorden aan verschillende vormen kunnen meedoen, zo kunnen de “gedichten” in deze bundel (die we misschien beter “fragmenten” kunnen noemen) verschillende volgordes binnen de bundel aannemen. De opera mocht ook niet klassiek narratief. Dat begrijp ik in verband met Tesla.

Van Gogh heeft altijd al belangstelling gehad voor het spirituele, voor uitvindingen, voor science fiction, vanuit be- en verwondering, waarbij ethische connotaties niet worden geschuwd.
Het heeft te maken met een universeel bewustzijn, in wording wellicht, zich ontvouwend in ons bewustzijn en misschien is het onze ‘opdracht’ daaraan bij te dragen met en tijdens ons leven. Er gaat geen bewustzijn verloren. Alles is informatie in bekende en voor ons nog onbekende vorm. Er zijn ook boeddhistische noties van vol-ledigheid. Het nirwana is tegelijk vol en leeg, bewust en onbewust, zijn en niet-zijn. Uit het niets komt iets, dat weer verdwijnt in niets.

Het libretto van de opera is de moeite waard om los van de muziek te lezen.
Overigens kan de lezer de muziek van Paul Oomen beluisteren op https://vimeo.com/76139103. De vertolking van de zangers is bepaald indrukwekkend.
___
 

Nikola, een soort van antenne
Ruben van Gogh
Uitgeverij crU
€ 22,50
ISBN 9789079993161