___

Dit is de eerste bladzijde van het gedicht PENELOPE, tevens de kalender van het eerste jaar waar dit gedicht over gaat. De andere bladzijden tonen de kalenders van de daarop volgende jaren, tot een totaal van 20 jaar.

In het licht van de titel zijn die 20 jaren goed te plaatsen: het zijn de jaren die Penelope moest wachten tot haar man Odysseus terugkwam van zijn omzwervingen. De kruisjes aan het begin geven mogelijk aan dat het wachten pas een paar dagen geleden begonnen is. De opeenvolgende kalenders geven de eentonigheid van het wachten aan. De datums vallen het volgende jaar op een andere weekdag en eens in de vier jaar is er een extra dag in februari. De verschillen tussen de jaren zijn miniem.
Maar de kruisjes doen meer. Ze zijn niet gedrukt, maar met de hand op de bladzijde genaaid. Hierdoor verwijzen ze naar het weven dat Penelope deed. Ze beloofde dat ze een nieuwe man zou kiezen als ze klaar zou zijn met het weven van een lijkkleed. Maar ze haalde ’s nachts haar werk weer uit. Dus wie weet zijn we, hoewel er drie kruisjes staan, al aardig wat dagen verder in het wachten.
Die onzekerheid over de verstreken en toekomende tijd wordt versterkt door het anachronisme van de kalender. Het is een moderne kalender met de namen van de maanden en de afkortingen van de weekdagen in het Nederlands. Een schrikkeljaar bestond niet in de tijd van Homerus. Dit is een hedendaagse representatie van de tijd van Penelope.

De ondertitel, een gedicht, is in dit geval niet overbodig. Want we hoeven dit werk helemaal niet als een gedicht op te vatten. We kunnen het ook als (conceptueel) beeldend kunstwerk zien. Eigenlijk nodigt het daartoe door de vormgeving ook uit: de kaft is helder blauw. Op het titelblad binnenin staat PENELOPE geschreven in diezelfde opvallende kleur. En het garen waarmee de kruisjes zijn genaaid, hebben ook die helder blauwe kleur. Aldus worden de kruisjes puur door de vormgeving verbonden met het boek-zijn van het gedicht en met de naam PENELOPE, een vrouwennaam uit Odyssee, maar tegenwoordig zullen meer mensen bij het horen van de naam aan beroemdheden als Penelope Cruz denken, of mogelijk aan een persoonlijke kennis. En het is natuurlijk ook de ‘naam’ van dit gedicht.
Ja, gedicht, want hoewel er enkel de namen van de maanden, afkortingen van weekdagen en cijfers staan, gaat het voor een belangrijk deel over het representatiesysteem van de kalender als taal.

Als we niet naar de titel of ondertitel kijken, zien we 20 aaneensluitende jaarkalenders. Waarom dat aantal, is niet duidelijk. Het is te weinig voor een heel mensenleven. Misschien de jaren tot volwassenheid.
De kruisjes zijn een oproep om met de kalender aan de slag te gaan. De dichter heeft vast drie dagen voor je doorgekruisd. Het is aan de lezer om verder te gaan. Iedere dag een kruisje. Waarom zou je dat een periode van 20 jaar doen? Het is een oproep om bewust met de tijd om te gaan. Je er iedere dag van bewust te zijn dat er een dag voor bij is, of juist een nieuwe dag begint – afhankelijk van welk uur van de dag je het kruisje zet. Een moment van reflectie – wat heb ik vandaag gedaan / ga ik doen?
Ook hier doen de kruisjes meer. Omdat ze niet gedrukt zijn, maar met de hand op de bladzijde genaaid, benadrukken ze het fysieke aspect van het boek, de bladzijden en de inkt.
Hierdoor komt de dichter als mens van vlees en bloed naar voren. Iemand die persoonlijk enkele kruisjes in ieder exemplaar van het boek heeft genaaid. Het onpersoonlijke van de gedrukte cijfers en letters wordt zo minder. Veel dichters proberen dat via vorm, inhoud, optreden. Hier gebeurt het op een radicale, eenvoudige manier.
Daarnaast wordt het gedicht op deze manier voorgesteld als een borduurwerk: een handwerk, een ambacht. De dichter geeft de aanzet, de lezer mag het voltooien.
En daarmee tenslotte ook van het gedicht als gebruiksvoorwerp met een houdbaarheidsdatum. Over twintig jaar is het gedicht op.

___

PENELOPE een gedicht
Wolfram Swets
Uitgeverij CrU
paperback; € 12,50
ISBN 9789079993130
te bestellen via ollauogalanestas