Het Transgender Netwerk Nederland heeft een mediawijzer gepubliceerd. Onderdeel daarvan is het gebruik van een genderneutraal voornaamwoord voor trans personen die zich vrouw noch man voelen. Na een stemming is de keuze hiervoor gevallen op ‘hen’ of ‘die’ voor de eerste persoon enkelvoud (dus in plaats van ‘hij’ of ‘zij’), ‘hun’ voor de tweede persoon enkelvoud (dus in plaats van ‘zijn’ of ‘haar’) en ‘hen’ voor de derde en vierde persoon enkelvoud (dus in plaats van ‘hem’ of ‘haar’).

Eerder heb ik al aangegeven erg geïnteresseerd te zijn in een genderneutraal voornaamwoord. Anders dan het TNN gaat het mij niet zozeer om het aanduiden van non-binaire transgender personen, maar veel meer om de taal in haar algemeenheid meer genderneutraal te maken. De taal die we elke dag de hele dag gebruiken, is doortrokken van geslachtelijkheid. Om de haverklap moeten we aangeven of iemand man of vrouw is. Ook als dat niet relevant is. Deze nadruk op gender misvormt naar mijn mening ons denken.

Laat ik eens een klein stukje uit de beschrijving van de film Water for Elephants als voorbeeld nemen.

Student diergeneeskunde moet in de jaren dertig van de twintigste eeuw stoppen met zijn studie, waarna hij belandt in een rondreizend circus. Dierentemster Marlena vindt hem erg leuk, tot ongenoegen van haar man, circusdirecteur August.

Nee, dit citaat heb ik niet willekeurig gekozen. Als we hierop de door de TNN voorgestelde genderneutrale voornaamwoorden toepassen, krijgen we:

Student diergeneeskunde moet in de jaren dertig van de twintigste eeuw stoppen met hun studie, waarna hen belandt in een rondreizend circus. Dierentemster Marlena vindt hen erg leuk, tot ongenoegen van hun man, circusdirecteur August.

En zo zien we dat het even wennen is om voornaamwoorden waar we gewoonlijk meervoud mee aanduiden nu ook te gebruiken voor enkelvoud. Maar dat lijkt overkomelijk. En dat is al heel wat, want het grootste probleem voor dit soort taalvernieuwing is navolging. Hoe zorg je ervoor dat iedereen dit gaat gebruiken? De mediawijzer van TNN is alvast een stap in die richting. Een plus voor de oplossing van TNN is bovendien dat er geen nieuwe woorden nodig zijn. Uitbreiding van het gebruik van bestaande woorden is genoeg.

Dit kan tot verwarring leiden omdat de woorden hun ‘oude’ betekenis blijven behouden. In dit geval blijven ‘hen’ en ‘hun’ ook in gebruik om meervoud aan te geven. In het citaat is het zo onduidelijk of ‘hun man’ nu duidt op de man van Marlena, of op de man van de student en Marlena samen. Dit is het gevolg van het gebruik van bestaande meervoudswoorden als genderneutrale enkelvoudsvormen. Verder is in het citaat de meerduidigheid toegenomen door het gebruik van de genderneutrale voornaamwoorden. Want dat ‘hun’ in ‘hun man’ kan in de nieuwe situatie ook terugslaan op de student alleen. Dit is een onvermijdelijk gevolg van het gebruik van genderneutrale voornaamwoorden in het algemeen.

Maar uit het citaat blijkt ook dat het probleem veel verder gaat dan alleen genderneutrale voornaamwoorden. Er staan naast de voornaamwoorden nog vier woorden in deze twee zinnen om het geslacht van de drie hoofdrolspelers mee aan te duiden. Dat zijn -als ik de namen ‘Marlena’ en ‘August’ even buiten beschouwing laat- ‘student’ voor hoofdpersoon 1, ‘dierentemster’ voor hoofdpersoon 2 en ‘man’ en ‘circusdirecteur’ voor hoofdpersoon 3. Als we de taal meer genderneutraal willen maken, zullen we daar ook iets mee moeten doen. En dat is best lastig. De ‘man’ is misschien het eenvoudigste hierin. Dit geeft een persoonlijke relatie aan tussen twee van de hoofdrolspelers. Een moderner en neutraler woord als ‘partner’ kan hier uitkomst bieden. De andere drie genderwoorden geven een rol of beroep aan. De trend is hier dat de vrouwelijke vorm in onbruik raakt en enkel de mannelijke vorm voor beide geslachten wordt gebruikt. Dit stuit op weerstand omdat dit de dominantie van de mannelijke norm bevestigt. Het voordeel is dat er geen neologismen nodig zijn, waardoor de kans op navolging binnen het alledaags taalgebruik groter is. Want wat zouden genderneutrale vormen hier kunnen zijn? Student/-e -> studens / studer / studerens? Dierentemster/-mer -> dierentemmens / dierentemmant / dierentem / dierentemt? Circusdirecteur/-trice -> circusdirectens / circusdirectant / circusdirecter?

Misschien is het beter om de overwegingen welke strategie tot de meeste navolging gaat leiden achterwege te laten. Laten we ‘de taal hacken’ zoals Aase Berg het op het afgelopen Poetry International festival noemen. Laten we niet bang zijn om esoterisch over te komen, of de taal niet ‘correct’ te gebruiken. Het belangrijkste is in eerste instantie dat we aangeven dat er iets fundamenteel mis is met de ‘standaard’ die we gebruiken. Dat kan, dat moet misschien zelfs, op veel verschillende manieren. Een wildgroei in oplossingen is niet erg. Dan zien we over een jaar of twintig wel welke oplossing het beste is aangeslagen.