Vorig jaar op het Poetry International festival maakte ik kennis met de poëzie van Julian Talamantez Brolaski. Eén van de opmerkelijke aspecten van zijn gedichten was het gebruik van genderneutrale voornaamwoorden: ‘xe’ in plaats van ‘he’ of ‘she’; ‘xir’ in plaats van ‘him’/’his’ of ‘her’. Julian is zeker niet de enige die hiermee bezig is. Deze poging tot taalvernieuwing wordt met name vanuit de transgenders gedreven. Een groeiende groep mensen wil niet mannelijk of vrouwelijk genoemd worden. Het gebruik van ‘xe’ is slechts één van de geopperde oplossingen. Een mooi overzicht staat op het Gender Neutral Pronoun Blog.

Er zit overigens wel een nadeel aan de mooie neologismen die in de loop van tijd voor het genderneutrale voornaamwoord zijn bedacht: ze slaan niet aan, zoals in deze post op de blog van de Oxford University Press wordt uitgelegd. En voor taalvernieuwing is het nodig voldoende navolging te krijgen. Daarom verscheen er begin deze maand een artikel op Feministing over een alternatief: om ‘they’ (‘them’,’their’,’theirs’), dat nu alleen voor derde persoon meervoud wordt gebruikt, ook voor de derde persoon enkelvoud te gaan gebruiken. De kans dat dat aanslaat is groter, want hoewel spaarzaam, is er al een lange traditie in het Engels voor ‘they’ als enkelvoud. Dat gebeurt vooral als het terugslaat op een woord dat taalkundig enkelvoud is, maar semantisch naar meerdere personen kan verwijzen, bijvoorbeeld: ‘Someone left their umbrella in the meeting room.’ Het zou hier dus gaan om het uitbreiden van een bestaand gebruik in plaats van het introduceren van een nieuw gebruik. Bovendien is er een precedent: het Engelse ‘you’ was vroeger uitsluitend meervoud (voor het enkelvoud gebruikte men ‘thee’). Na een periode waarin ‘you’ werd gebruikt als enkelvoud voor hooggeplaatste personen, heeft het geleidelijk ‘thee’ verdrongen als persoonlijk voornaamwoord tweede persoon enkelvoud.

In het Nederlands speelt de discussie over het genderneutrale voornaamwoord uiteraard ook. Een mooi artikel over de mogelijkheden staat op Coniunctio Oppositorum. Analoog aan het Engelse ‘they’ de meervoudsvorm gaan gebruiken voor het enkelvoud, heeft in het Nederlands het nadeel dat ‘zij/ze’ ook het vrouwelijke persoonlijk voornaamwoord enkelvoud is. Misschien is een goede oplossing het gebruik van ‘die’, zoals op de blog Ammehoela wordt voorgesteld. Dat is tenminste geen nieuw woord, en we gebruiken het ook al als persoonsvorm. ‘Waar is Mark?’ ‘Die is even naar de winkel.’ We zouden het gebruik ervan als persoonsvorm alleen maar hoeven uit te breiden.

De gedachte van een genderneutraal persoonlijk voornaamwoord spreekt me erg aan. We kunnen er zo voor zorgen dat iedereen zich thuis kan voelen in de taal die we iedere dag de hele dag met elkaar delen. Daarnaast zie ik het als een mogelijkheid om een stap verder te komen in ons denken over biologische en sociale geslachtelijkheid. De taal die we gebruiken is doordrenkt met geslachtelijkheid, maar het overgrote deel van de tijd is dat helemaal niet belangrijk. Als ik naar een dokter, notaris of makelaar ga (om maar iets te noemen), dan is dat vanuit die rollen totaal irrelevant of het om een man of een vrouw gaat. Toch moet ik in het ene geval zeggen ‘ik ga naar hem’ en in het andere ‘ik ga naar haar’. Eigenlijk is dat heel gek. Want omdat taal zo alomtegenwoordig is en we het de hele dag gebruiken, worden we continu gedwongen geslachtelijkheid voorop te zetten in ons waarnemen en denken. We zijn geconditioneerd en blijven onszelf op deze manier conditioneren. En deze vicieuze cirkel zouden we kunnen doorbreken door genderneutrale voornaamwoorden te gaan gebruiken. Voor ons is het waarschijnlijk te laat, maar onze kleinkinderen kunnen er echt anders door in het leven gaan staan.

Lees ook het vervolg op deze blogpost.