Gepubliceerd op: donderdag 27 november 2014

De regels XXVI

‘iedre keel zijn eigen profeet’
uit ‘aan de dichter j.g.e.’, Lucebert

Het is niet alleen een gedicht aan een dichter (Jan G. Elburg), het heet ook nog eens zo. Het zou vreemd zijn als deze regel niet iets over poëzie wil zeggen.

Je zou de zin eigenlijk omgekeerd verwachten. Iedere profeet heeft zijn eigen keel, iedere profeet spreekt op zijn eigen, persoonlijke manier. Het initiatief ligt bij de persoon, bij de wil, en de uitwerking wordt verzorgd door het lichaam. Dat zou de regel redelijk maken, en Lucebert is zelden redelijk. Het initiatief ligt hier bij de keel. Het initiatief ligt bij het lichaam.

Profeeet

Het eerste wat opvalt is weggelaten. Waarom is er een ‘e’ weg uit ‘iedre’? Meestal wordt een letter weggelaten dat om te zorgen dat het metrum regelmatig blijft. ‘Elisie’ heet dat. Maar hier is het metrum niet regelmatig. De regel begint met afwisselend lang en kort: ‘ie-dre-keel-zijn’, maar dan volgen op de lange lettergreep ineens twee korte lettergrepen, afgesloten door weer accent: ‘ei-gen-pro-feet’. Samen zijn het acht lettergrepen, vier kort en vier lang, maar het is alsof het laatste accent is uitgesteld, niet samenvalt met de eerste tel van de nieuwe maat. Een jazz-achtig effect. De ‘ei’-klank van ‘eigen’ spiegelt de ‘ie’ van ‘iedre’. De ‘ee’ van keel wordt herhaald in ‘profeet’, als om het verband tussen die twee nog eens te benadrukken.

Als het initiatief bij de keel ligt, wat wil die keel dan? De keel wil ademen, de keel wil spreken, de keel heeft een lichamelijk drang om te doen wat hij kan. Het hart wil pompen, de darm wil verteren, de keel wil… dichten. Daar heeft de keel zijn profeet voor nodig.

Want een profeet, dat is iemand die de boodschap van iets hogers of in elk geval iets anders doorgeeft. Vaak is dat een god of de toekomst. Hier is het de keel. De profeet verkondigt het woord van de keel. De dichter vertelt wat het lichaam wil zeggen.

Elke week onderzoekt Han van der Vegt hier de geschreven en ongeschreven regels van de Nederlandse poëzie.

Over de auteur

- is dichter en vertaler. Zijn bekendste gedicht is Exorbitans, dat niet alleen als bundel maar ook als ruimteopera op cd is verschenen, met muziek van Jan Frans van Dijkhuizen. In 2015 verschijnt zijn nieuwe bundel Navigatiesystemen. Han van der Vegt schreef ook de kinderboeken Het rode ei en Het zwarte ei.