Gepubliceerd op: donderdag 2 oktober 2014

De regels XIX

‘grebbe cunera’
uit ‘uit de lek geschoten rivier rijst op’, B. Zwaal

Als iemand zou denken dat de regel alleen klank is zou je het hem zo vergeven. Het is alleen niet waar. De betekenis is specifiek, concreet en veelzijdig.

Zo gaat het vaak met de poëzie van B. Zwaal. Op het eerste gezicht lijken de gedichten abstract, hermetisch. Een spel van woorden, klanken, met elkaar, los van de wereld of de mensen. Wie beter leest, wie zich in de poëzie verdiept, ziet dat Zwaal de woorden niet alleen hun maximale gewicht kan geven, maar ook gewoon erg goed kijkt. Veel van wat hij schrijft is gebaseerd op secure observaties van natuur en landschap, die hij zo heeft ingedikt dat ze absoluut en zelfstandig zijn geworden.

In deze regel verwijst ‘grebbe’ naar de Grebbeberg, het onderste puntje van de Utrechtse Heuvelrug, dat uitkomt bij het plaatsje Rhenen, aan de Nederrijn, die later overgaat in de Lek. Inderdaad, die Lek wordt ook al in de titel van het gedicht wordt genoemd. In Rhenen, in het zicht van de rivier, staat de Cunerakerk. ‘grebbe cunera’ is eenvoudig de Cunerakerk aan de voet van de Grebbeberg.

Cunera

Maar daarmee is de regel niet minder klankpoëzie. Luister maar. Het eerste woord is ingehouden, het welt op van achter uit de keel. Alsof je met je hak door het grint schraapt. De stomme e’s benadrukken de medeklinkers. Even raken de lippen elkaar. Dan, met ‘cunera’, tuiten ze zich. De c is een opener versie van de g, de stomme e krijgt stem. De klanken worden breder, uitgesprokener, de mondholte opent zich, het woord zingt.

Uit de door ijstongen vooruitgeschoven grond van de Grebbeberg verheft zich de toren van de Cunerakerk. Uit het puin van de oorlog, de Slag om de Grebbeberg, verheft zich weer de gerestaureerde kerk. Met zijn klank suggereert de regel allerlei betekenissen, en blijft toch zichzelf, als regel, als woordbeeld, als klank. Hij heeft niets nodig en kan van alles gebruiken.

Elke week onderzoekt Han van der Vegt hier de geschreven en ongeschreven regels van de Nederlandse poëzie.

Over de auteur

- is dichter en vertaler. Zijn bekendste gedicht is Exorbitans, dat niet alleen als bundel maar ook als ruimteopera op cd is verschenen, met muziek van Jan Frans van Dijkhuizen. In 2015 verschijnt zijn nieuwe bundel Navigatiesystemen. Han van der Vegt schreef ook de kinderboeken Het rode ei en Het zwarte ei.