‘Ik sterf van de boter in de koude wind’
uit ‘Vuurstenenmuur met kogelgaten’, Michael Tedja

Niemand sterft van de boter in de koude wind. Er komen bij het lezen van deze regel wel mogelijkheden bij je op. Sterven aan vervetting. Uitglijden over de boter. Een in de koude wind hard geworden pakje boter tegen je hoofd krijgen. Maar je weet tegelijk dat dat niet is wat de regel bedoelt. Dat komt omdat hij geen beeld bij je oproept. Het meest beeldende element is die boter, en die weigert een combinatie aan te gaan met de andere elementen. Alleen in deze regel zijn het sterven, de boter en de koude wind verenigd. Erbuiten willen ze elkaar niet kennen, willen ze niets met elkaar te maken hebben.

In dit soort regels vind ik Michael Tedja op zijn best. ‘Een rechterarm verdwijnt in de nacht.’ ‘De wolken hangen naar beneden en groeien in de lucht.’ Stugge, koppige regels die hun geheim niet prijsgeven. Ze staan vaak plompverloren in hun gedichten, zonder te verwijzen. Ik wou dat ik zulke regels kon schrijven.

Snake, Michael Tedja

Het is geen sierlijke regel, er zit geen opsmuk aan. Hij is simpel en helder opgebouwd uit alledaagse woorden. Het is net een knuppel of een riek: je ziet zo welk einde waar moet. Onderwerp, gezegde, bepaling van oorzaak, bepaling van plaats. Efficiënt.
‘Ik sterf van de…’ roept onmiddellijk een mogelijk vervolg op, ‘dorst’, honger’, ‘pijn’. Het geeft de regel zijn urgentie. De spreker lijdt. Door de boter wordt het lijden potsierlijk, maar ook absoluut. Wie aan de boter sterft, stelt zich aan, wie aan de boter sterft, die kan aan alles sterven. De twee mogelijkheden trekken de zin uiteen. In het einde, in de koude wind, komen ze weer samen.

Precies de wat lompe dagelijksheid waarmee de regel zich presenteert, zijn overzichtelijkheid als zin, maakt hem zo misleidend. Want in plaats van zijn taak te doen, weigert hij dienst. Je beseft dat je in plaats van met een handzaam werktuig met een nutteloos brok taal in handen staat. Wat moet je ermee?

Je kunt weinig anders doen dan hem vasthouden, hem voelen. Voel de structuur, het gewicht van de taal. Voel hoe de taal werkt, voordat ze een functie, een doel krijgt.

Dan ineens begrijp je dat Michael Tedja er als eerste in slaagt te sterven van de boter in de koude wind. Al weet je nog steeds niets wat dat wil zeggen.

Michael Tedja: Tot hier en verder, Uitgeverij IJzer, 2013

Elke week onderzoekt Han van der Vegt hier de geschreven en ongeschreven regels van de Nederlandse poëzie.