‘De stilte bekijkt zijn kont in een scherf’
uit Vrije encyclopedie, Maarten van der Graaff

De kont van de stilte, hoe zou die eruit zien? Mager, benig. Nog eens aangescherpt door de randen van de scherf. De stilte staat met gebogen nek, gekromd lijf te kijken wat hij van zijn kont kan opvangen en moet intussen uitkijken dat hij zich niet aan die scherf snijdt. Waarom zou de stilte naar zijn kont staan te kijken? Is hij bang dat hij te mager wordt? Of heeft hij last van aambeien?
De regel stuwt zich voort op alliteratie, de essen van ‘stilte’ en ‘scherf’ omarmen de k’s van ‘kijkt’ en ‘kont’. De twee soorten versvoeten, allebei beginnend met een onbeklemtoonde lettergreep, wisselen elkaar af met telkens drie en twee lettergrepen: ‘De stilte’, bekijkt’, ‘zijn kont in’, ‘een scherf’. Het ene vormelement gepaard, het andere omarmend, een sterk vlechtwerk.

Het is de laatste regel van het lange gedicht Vrije encyclopedie, de laatste regel ook van de bundel Vluchtautogedichten. Maarten van der Graaf probeert ermee over het einde van zijn bundel heen te regeren. Na 18 delen, 12 bladzijden vol begenadigd gelul kan hij nog de gedachte niet verdragen dat hij zijn lezer aan de stilte moet overgeven. Hij roept het hem toe, ‘Ga niet weg! Verlaat mij niet! Ga niet naar de stilte, die kijkt toch alleen maar naar zijn eigen kont.’ Maarten van der Graaff is een naijverig dichter.
Onder dichters is ontzag voor de stilte niet ongewoon. De Franse dichter Stéphane Mallarmé ervoer het als pijnlijk om de stilte te breken en beschouwde het zijn taak stilte rond de dingen te scheppen. In zijn tijd was dat een verpletterend idee, dat een dichter, in plaats van enorme lappen doordenderende alexandrijnen, stukjes stilte aan het maken was. Hij liet het ook zien, in het wit dat hij om de woorden liet.
In de moderne poëzie is stilte de norm. In de meeste dichtbundels zijn de grote stukken wit even obligaat als de enorme lappen doordenderende alexandrijnen dat waren in de negentiende eeuw. Poëzie is stiltekunst geworden. Maar er zijn heel weinig dichters die de stilte voelbaar kunnen maken.
En dat is wat Maarten van der Graaff hier doet, hij maakt de stilte weer voelbaar. Dat hij daarvoor de stilte in zijn blote kont moet zetten moet de stilte maar op de koop toe nemen.

Elke week onderzoekt Han van der Vegt hier de geschreven en ongeschreven regels van de Nederlandse poëzie.