Vertaallab 20 Rob Halpern – So then I woke up wondering about the multitude
Vertaallab is een serie op Ooteoote die dichters uit andere taalgebieden aan de lezer voorstelt. Elke aflevering minstens één gedicht. Dat u mag vertalen, als u wilt. Graag zelfs, wat ons betreft. Post uw Nederlandse vertaling van één van de onderstaande gedichten (of beide) als reactie op dit bericht.
•
So then I woke up wondering about the multitude
And whether I could ever really be a part of that i
-dea or thing or whether I’d get stuck here trying to
Recall what GNP really means the old harmonious
Equilibrium models even harder cores and molten
Terra incognita feeling like these little twizzle turds
Of being being sucked absorbed into ever vaster
Networks where history’s still being taped and re
-ality tested oh y’re just suffering the old imperial
Nostalgia he said but the neo-con retards fucked-
Up my spin without me and I guess I don’t know
How to criticize democracy value or to just say no!
To human rights without referring to these things
As so many masks of domination uncanny specters
Which would defeat the point (the thing’s hostile
Aura having already recrudesced around my teet
-ering mode of popular mobility which is periodic I
Know reduction followed by promethean expansion
Blah blah etc and the like can I really be saying these
Things about the new bourgeois bounty I’ve lodged in
-side my foreskin opaque backdrops for a slum hum
-anity having lost its relation to poetry buggery brunch
Being another grave appurtenance by-products like
My body
xxxxxxxxxxxxxx— just won’t quit producing this.
•
I swear there’s no corps propre in here
No real body in the bag the meanest
Meat’s a dumb ache hard muscle no
Things softening yr globe no general
Good this one administered world
Systems properly speaking I love
Objects meaning the way equivalents
Stand inside me now my lost original
Presence being a verbal tic in the true
Place names we love to liberate selves
Ours by abstraction means everything
Equal immediate value anatomy dead-
Labor’s waging figures weigh these
Things arouse me so I come without
Mediation rubbing in the terminal role-
Play of pre-social reflections my friends
Can’t speak outside the things I mean I
Mean surveillance missiles blown limbs
Protect us as it all blows back the defiant
Dead boys and their permanent disabili-
Ties wrapped in oriental rugs old filthy
Rags improper bodies theorize the new
Ethics and politics being a contradiction
In terms like the heart or another mass
Grave recyclage of bad investments organs
Skinned IDs pelts profiles fail to correspond
And erase the war’s imaginary damage
Inside each observing subject here we go
Tracing figures the spectacular events
A total eclipse our referent went drifting
Off now into oblivion brackets our world
Persists as something else to love beyond
The present sings what will have been
xxxxxxxxxxxxxx— this place has failed to read us.
____
Rob Halpern is auteur van de dichtbundels Rumored Place (2004, Krupskaya), Disaster Suites (2009, Palm Press) en Music for Porn (2012, Nightboat Books).
Samen met Taylor Brady schreef hij Snow Sensitive Skin (2007, Atticus/Finch; 2011, Displaced Press).
Halpern is mede-oprichter van het Nonsite Collective. Hij woont in San Francisco, Californië, en Ypsilanti, Michigan.
Bovenstaande gedichten zijn afkomstig uit de bundel Disaster Suites, die op dit moment door Frank Keizer en Samuel Vriezen in zijn geheel vertaald wordt voor uitgave bij Perdu later dit jaar.
Dus toen werd ik wakker en mijmerde over de multitude
En of ik ooit wel echt deel kon zijn van dat be-
Grip of ding of dat ik bleef steken in de poging
Te herinneren wat BNP echt betekent de oude harmonieuze
Evenwichtsmodellen nog hardere kernen en gesmolten
Terra incognita voelt als de kleine drollen die je draait
En het bestaan zijn uitgezogen opgezogen in steeds weidsere
Netwerken waar geschiedenis nog opgenomen wordt en re
-aliteit getest o je lijdt gewoon aan de oude imperiale
Nostalgie zei hij maar de neocondebielen die mijn spin ver-
Neukten buiten mij om en ik zou ook niet weten hoe
Democratische waarden de maat te nemen of nee! te zeggen
Tegen mensenrechten zonder naar die dingen te verwijzen
Als net zoveel maskers voor onderdrukking griezelige spoken
Wat het punt teniet zou doen (daar het aura van het ding
Vijandig is de kop alweer opgestoken heeft rond mijn wan
-kele wijze van sociale mobiliteit en periodiek is ik
Weet welke reductie op prometheïsche expansie volgt
Bla bla enz en wat al niet kan ik deze dingen wel echt zeggen
Over de nieuwe bourgeois-weldaad die ik onderdak vond
In mijn voorhuid een dichte achtergrond een brom der sloppen
-mensheid die haar relatie kwijt is tot poëzie kontneuken ontbijt
Bestaan weer als een andere accessoire voor de kist een bijproduct als
Mijn lichaam
– houdt gewoon niet op dit te produceren.
1 opm: ‘neo-con retards’ zag ik liever vertaald, voor de duidelijkheid dan m.i., in het Nederlands, met “neo conservatieve achterlijken/idioten/mafkezen”. Neocondebielen vind ik niet goed genoeg of niet precies genoeg.
In de vertaling staat: “mijn spin”, 4e strofe.
Up my spin ….”spin” in het Engels is “spider”(!).
Dit moet toch vertaald worden met: rug.
Dus mijn rug op / mijn rug omhoog etc.
??)
fucked up my spin = maakten mijn rug kapot (of vrijer vertaald: verbrijzelden mijn rug).
spin = draaibeweging, of, en daarop hebben we hier gekozen, “spin” als in de mediataktiek (spindoctor, ook een bij ons gangbare term). Iets met “verdraaiing” had wellicht ook gekund.
rug = back. ruggegraat = spine.
“neoconservatieve mafkezen” mist het ritme en dus de toon die nodig is.
Samuel, klopt. Dan zag ik toch, voor de duidelijkheid (om niet aan “spinnen achter de gordijnen”…te denken), liever ‘spin’ vertaald met ‘wenteling’ of ‘draaiing’. Maar dat is een keuze. Rug is spine. Maar “spin” – eventjes was ik in de war – is ook die grondoefening op je rug, dat je kunt ronddraaien op je spin-bones.
Ik zweer dat hier geen corps propre is
Geen echt lichaam in de zak het gemeenste
Vlees is een stomme pijn stijve spier geen
Dingen verzachten je aardbol geen algemeen
Goed deze ene beheerde wereld
-systemen in eigenlijke zin waar ik van hou
Voorwerpen wat wil zeggen hoe equivalenten
Nu binnenin mij staan mijn oorsprong verloren
Aanwezigheid is een woordentic op de ware
Plaats namen verlangen wij te bevrijden zelven
De onze door abstractie wil zeggen dat alles
Gelijk blijft in onmiddelijke waarde anatomie dood
De arbeid die cijfers vergeldt en die te wegen
Dingen winden me op dus kom ik klaar zonder
Bemiddeling ingewreven terminaal in rollen-
Spel van pre-sociale bespiegeling mijn vrienden
Kunnen niet spreken buiten dat wat ik bedoel ik
Doel op toezicht raketten afgeslagen ledematen
Beschermen ons nu alles terugslaat de opstandige
Dode jongens en hun blijvend letsel ver-
Pak je in een oosters tapijt oude smerige
Lompen ongepast beschouwen lichamen het nieuwe
In ethiek en politiek die innerlijk zich tegen-
Spreken als van het hart of van nog een massa
-graf slecht belegd in hergebruik van organen af-
Gestroopt profiel onder vuur klopt niet met persoons-
Bewijs wist niet de denkbeeldige oorlogsschade
Uit binnen elk waarnemend subject daar gaan we
Cijfers na die het spektakelgebeuren verbeelden
Een totale verduistering onze referent nu ingedut
Tot vergetelheid onze wereld tussen haakjes zet
Die standhoudt als iets nog lief te hebben voorbij
Het heden zingt van wat ooit geweest zal zijn
– deze plek heeft ons niet kunnen lezen.
Reactie op de 1e strofe van het 2e gedicht:
Er is met alle verwijzingen naar corpses, body bags, meat, softened globes, en trouwens ook met de opening ‘I swear’ een duidelijk militaire context in deze 1e strofe, waardoor ik ‘general’ zou vertalen met ‘generaal’.
Verder is ‘ache hard’ als omkering van ‘heartache’ weggevallen.
Maar dat gaat niet. Daarmee zou er een breuk komen in de syntaxis: na ‘general’ moet er kunnen worden doorgelezen, er volgt immers ‘Good’ en ‘generaal goed’ is geen fraai, in elk geval nogal geforceerd Nederlands.
‘ache hard’ / ‘heartache’: misschien. Dergelijke omkeringen tref je niet heel veel aan bij Halpern. Ik hoor het wel, maar die betekenis is voor mij minder hoorbaar dan ‘stijve spier’. Ik vind deze vertaling, ook gelet op de queer-context, in elk geval goed te billijken.
Er staat in hetzelfde gedicht een vergelijkbaar grapje als met ‘ache hard’, nl. ‘selves / ours’. Geen Engelstalige spreker die dat soort dingen niet zou oppikken met zijn gehoor. Nog een ander voorbeeld: ‘things arouse me’, waar ook ‘things around me’ in meeklinkt. Het procedé doet nogal denken aan Cummings.
Verder geloof ik niet dat er doorgelezen móet worden, noch dat ‘general’ een adjectief bij ‘good’ zou moeten zijn. En in elk geval ben ik sterk van mening dat semantische betekenis hier moet prevaleren boven syntactische functie.
Nog iets anders: ‘administered’ moet in die 5e regel m.i. vertaald worden als ‘toegediend’: een orde die als ‘equivalent’ over de ‘original’ wordt heengelegd.
Die queer-context ontgaat me nogal eerlijk gezegd, ik zou ‘I come’ ook niet als ‘ik kom klaar’ vertalen (daar verzet mijn goede smaak zich tegen); mij valt veel meer de taal- c.q. letterkundige betekenislaag op: swear, corps, speaking, objects, equivalents, original, presence, verbal, names, abstraction, mean, improper, ID’s, contradiction in terms, subject, tracing figures, referent, brackets, sings. Vandaar wellicht ook de gecursiveerde slotregel.
Allemaal zinvolle opmerkingen van Rutger. Hoe langer je naar een gedicht van Halpern kijkt, hoe meer mogelijke lezingen je ontdekt. Bij het vertalen van Halpern hebben we gekozen om in élk geval altijd te proberen het ritme van al die leesmogelijkheden te respecteren. De gedichten in Disaster Suites maken vrijwel continu gebruik van precies die spanning tussen doorlopende regels en geïsoleerd leesbare regels; wie Halpern zelf hoort voorlezen, hoort meestal de doorlopende zinnen. “General good” is zo’n harde standaarduitdrukking dat we die niet konden laten vallen; dat er dan een generaal sneuvelt is in zoverre minder erg, dat Halpern’s belangstelling in het militaire toch vooral naar de gewone soldaat uitgaat. (Maar “generaal pardon” was bijvoorbeeld ook best een aardige vertaling geweest).
Over het vertalen van Halpern en de soort keuzes waar dat proces je steeds voor plaatst schrijven we een verantwoording in ons nawoord. Een deel daarvan zouden we tzt wel kunnen voorpubliceren. We gaan er ook voor een deel in op de queer-context. Halpern zelf heeft ervoor gezorgd dat een Engelse versie van een gedeelte nu net is gepubliceerd in het tijdschrift Damn the Caesars, dat een special aan zijn werk wijdt, onder de titel “What this cant can’t mean: translating Rob Halpern’s Disaster Suites”.
Om op wat details in te gaan: ik mis de generaal niet al te zeer; hoor “heartache” niet zo sterk in “ache hard” als Rutger, en dat geldt ook voor “things around me”; maar het spel met “ourselves” is onmiskenbaar. Er wordt iha zeer veel ge-ejaculeerd in deze poëzie (een adembenemend gedicht waarin het militaire, het erotische en doodsangst samenkomen opent met de hallucinante regel “Ejacultaing in terror, he wears my uniform and talks”).
Dat “administered” ook “toegediend” kan betekenen is heel sluw gezien: dan zegt die regel “Goed, die ene hier dient wereld toe” – als aan een gewonde soldaat – prachtige lezing. Maar de “administered world” is tegelijk een standaardbegrip uit de kritische theorie, afkomstig van Adorno – “verwaltete Welt” in het Duits. Beheerd lijkt dus wel de hoofdbetekenis te zijn.
De virtuele betekenisdichtheid van Halperns gedichten is tenslotte zo hoog, dat er volgens mij voor al onze versies moeiteloos tal van even geldige alternatieven kunnen worden gemaakt. Maar het is wel ONTZETTEND VEEL WERK, je wordt er soms stapelgek van zo complex kan het zijn, ik waarschuw maar vast!
Halpern lijkt me, op grond van dit gedicht, iemand die nogal sterk de ambivalente karakter van de taal uitbuit, dmv homoniemen en het uit elkaar plaatsen van verbindingen. Na zoveel afleveringen FB-vertaalwedstrijd weet ik wel tot wat voor virtuositeit dat in vertalingen kan leiden, maar vertalen is nu eenmaal keuzen maken, wat precies ten koste gaat van die ambiguïteit. Daardoor krijgen vertalen van dit soort werk ook vanzelf poëticale trekken: ze spreken een visie uit op het werk, gewoon doordat ze gedwongen worden hun neutraliteit op te geven.
Wat de verhouding militarisme/onleesbare taal nog betreft, die ben ik eerder bij dit gedicht van Lucebert tegengekomen.
Gelieve de taalfouten in de vorige reactie zelf te verbeteren. De laatste zin herbergt een link.
Ja, inderdaad, vertalen is keuzes maken, maar dat hoeft niet per definitie ten koste te gaan van ambiguïteit als zodanig. Bij het vertalen hebben we ook veel van compensatie gebruik gemaakt: waar op de ene plek een betekenis of ambiguïteit verdwijnt, breng je er op een andere plek juist een in. Sommige teksten zijn bijna van de grond af gereconstrueerd.
De uitdaging was ook om vooral zo veel mogelijk aan de muziek vast te houden: vergelijkbare dichtheid en ritmiek, vergelijkbaar gebruik van syntaxis…. alleen is het Engels syntactisch nog veel flexibeler dan het Nederlands. Dat maakt er soms wel een heel complexe puzzel van!
Mooie Lucebert, mooie tekst erover, trouwens. (Ik las in dat gedicht “…waarin woorden ons doodsteken/in de rug ons ombrengen…” doodsteken eerst als doods-teken, toen pas als werkwoord: ook een soort Halpern-achtig effect)
Je kunt de openingswoorden ‘I swear’ vertalen als ‘Ik zweer’ of als ‘Ik beloof’ of ook als ‘Ik vloek’. De keuze die daar wordt gemaakt kan elders wel weer worden gecompenseerd, maar dat gebeurt dan elders en niet op de plek zelf. Hoe je ’t wendt of keert, er gaat betekenis verloren terwijl andere betekenis in vergelijking tot de verhoudingen in het origineel wordt benadrukt. Een tekst vol homoniemen dwingt je als vertaler dus vanzelf al tot een visie op het gedicht. Zelf zou ik kiezen om dat dan maar te accepteren en niet te veel te compenseren of alles tegelijk te vertalen, anders verandert je vertaling in een soort contracttekst of procrustesbed.
Bedankt voor het compliment over die tekst over Lucebert; die is alweer 10 jaar oud, maar hij kan misschien nog net.