Aïsha was een reu (en andere talige verklevingen)
‘Een Franse politicus schreef ooit dat het een eigenaardigheid van de Franse taal was dat de woorden in de volgorde staan waarin men ze denkt,’ aldus Ludwig Wittgenstein in zijn Philosophische Untersuchungen (§336). Zelf had ik enige tijd een Duitse vriendin die zowel in Engeland als in Frankrijk gestudeerd had. Volgens haar werd ze iemand anders als ze van taal wisselde. De volgorde van haar gedachten paste zich als het ware aan aan haar woorden. Omdat ze alle kanten van haar persoonlijkheid met me wilde delen, sprak ze afwisselend Engels, Duits en Frans. Soms spraken we zelfs Nederlands. Mijn persoonlijkheid mocht er ook zijn.
Een paar jaar geleden gaf ik een poëzieoptreden in Londen. Voor de gelegenheid had ik mijn gedichten naar het Engels vertaald samen met een Amerikaanse vriendin die sinds haar zestiende in Nederland woont. De vertalingen kende ik uit mijn hoofd en ik was al een paar dagen in Engeland, waardoor ik al behoorlijk in het Engels begon te denken. Toch was het een ware opluchting toen ik als afsluiter een gedicht in het Nederlands deed. Eindelijk kon ik gewoon práten.
Maar het kan ook omgekeerd werken. Laatst sprak ik een Amerikaan die sinds een paar jaar hier woont. Zijn telefoonnummer gaf hij in het Nederlands. Alleen in die taal kende hij het uit zijn hoofd.
Het verhaal wil dat Allah de ideale taal zou hebben uitgekozen voor zijn definitieve openbaring. Het Arabisch zou dan ook geen uitzonderingen kennen. Aan ogenschijnlijke inconsistenties moest en zou een onderliggende logica ten grondslag liggen. In de eeuwen na Mohammeds prediking werd hier uitgebreid onderzoek naar gedaan met als grote roerganger de grammaticus Sibawayh (760-796). Van huis uit sprak die opmerkelijk genoeg Perzisch. Tegen het einde van zijn leven raakte Sibawayh verstrikt in een dispuut met een Arabische rivaal over een naamvalskwestie. De koran en de pre-islamitische poëzie boden geen uitsluitsel. Dus gingen ze te rade bij de bedoeïenen van het Arabische schiereiland, die immers geacht werden het meest zuivere Arabisch te spreken. Sibawayhs rivaal moet hebben aangevoeld dat hij inhoudelijk niet tegen hem op kon. Derhalve zond hij een bode vooruit die de bedoeïenen omkocht om aan hen het hem welgevallige antwoord te ontlokken. Sibawayh zou de schok niet meer te boven komen. Kort daarna stierf hij van verdriet.
Aangezien geen enkele taal aan het Arabisch zou kunnen tippen, beschouwt men de koran als onvertaalbaar. De vertalingen die ik in de kast heb staan zijn geen vertalingen, het zijn interpretaties. Ik heb ze geërfd van mijn grootvader. Hij was hoogleraar Islam-studies aan de universiteit van Leiden en vernoemde zijn hond naar de lievelingsvrouw van Mohammed: Aïsha. Later kwam hij erachter dat het dier helemaal geen vrouwtje was, maar toen was het kwaad al geschied. Voor mij zal de naam Aïsha altijd verkleefd blijven met die overenthousiaste mannetjeshond. Als ik Cheb Khaled haar hoor bezingen, denk ik aan zijn krullende zwarte haren, zijn typische geur. De oerbetekenis laat zich niet meer van de eerste plaats verdringen.