“Een schrijver op leeftijd mag ‘raar’ schrijven omdat hij dat al eerder heeft gedaan, en omdat de redacteur noch het publiek ervan zal opkijken. Een jonge schrijver die hetzelfde probeert, wordt epigonisme of onvolwassenheid verweten – en hem wordt aangeraden normaal te doen. Maar hoe kan een afwijkende schrijfstijl ontstaan als elke poging daartoe als prematuur wordt geaborteerd?

Ook het omgekeerde is waar: als een postdramatische regisseur plots theater met realistische trekjes gaat maken, is het dan niet de taak van de dramaturg hem erop te wijzen dat hij zichzelf niet is, of dat hij ‘een minder dagje heeft’? De tussenpersoon, die er zoals gezegd op uit is het werk te veranderen zodat het zichzelf wordt, maakt verandering al snel onmogelijk – binnen een oeuvre, maar ook binnen een cultuur.

Toch kan ook het tegendeel verdedigd worden, en is het precies de eenzaamheid van de kunstenaar die te betreuren valt. Redactie, dramaturgie en productie zijn noodzakelijker dan ooit! De openbarende macht van kunst is gedurende de twintigste eeuw flink afgenomen – alsof het om de kracht van Superman ging, in die episode waarin zijn grootste vijand erin slaagt hem tot een gewone sterveling te maken door de effectiviteit van zijn talenten aan te tasten.

In Mao II, een roman uit 1991 van Don DeLillo, wordt iets gelijkaardigs beweerd door het hoofdpersonage, een teruggetrokken schrijver. De werkelijke ‘aanvallen op het bewustzijn van een cultuur’ worden niet langer door kunst uitgevoerd, maar door de massamedia. Het zijn geen schrijvers of artiesten die ‘vormgeven hoe we denken en voelen’, maar politici, celebrities en andere terroristen.” >> Christophe Van Gerrewey op Apache.

Foto: De film ‘Annie Hall’ van en met Woody Allen (links, met acteurs Tony Roberts en Diane Keaton) heette oorspronkelijk Anhedonia en was dubbel zo lang. Onder druk van de filmmaatschappij kortte Allen de film in en stemde hij in met een andere titel.