Om het half jaar wisselt de Europese Unie van voorzitter. In de rubriek Richting EU presenteert Kluger Hans telkens de literatuur uit dat land. De eerste helft van 2009 hanteert Tsjechië de voorzittershamer.

(Het verhaal Europa is een artikel uit een Tsjechische tijdschrift  uit 1934. Vertaling door Masterstudenten Tsjechisch Vertalen Hogeschool Gent: Leila Hafidi, Veerle Van den Nouwelant, Jochen Phlypo en Nicolas Roose.)

– door Karel Čapek

Laten we even naar de huidige toestand van Europa kijken; in het kort zouden we kunnen zeggen:
     1) Dat het economische en politieke nationalisme in Europa groeit; dat de grenzen waarmee staten en volkeren zich van elkaar afscheiden door de politieke behoedzaamheid en de economische autarkie steeds dieper worden en steeds gevoeliger komen te liggen, dat we er simpelweg getuige van zijn hoe tegen alle verwachtingen in en ondanks de vooruitgang van de mensheid, de grenzen tussen volkeren en staten verscherpen, en hoe daarmee ook de bodem van wantrouwen en haat wordt gevoed.
     2) Dat er in Europa aan de andere kant een culturele en beschavingsnivellering aan de gang is, hoewel er vanuit de politiek her en der wordt gepoogd ook cultuur te nationaliseren. Men kan zeggen dat de nationale differentiatie van het leven geleidelijk aan het verdwijnen is. Er wordt steeds meer op dezelfde manier geleefd tussen kloven die steeds dieper worden. Dat is de paradox van het huidige Europa.

Daarbij spreekt het vanzelf dat iedere staat in economisch en politiek opzicht verstikt raakt binnen die grenzen, die zijn betrekkingen met de rest van de wereld afsnijden. Vandaar het streven om ze te verleggen, om ze verder te verschuiven, om de levensruimte uit te breiden door herziening van de grenzen, strijdvoering of alliantievorming; en anderzijds natuurlijk de vervloekte noodzaak om de eigen vesting met hand en tand te verdedigen. Hier lopen de mogelijke wegen uiteen. Of Europa stort zich in een nieuwe oorlog, in een aaneenschakeling van rampen; geen enkele oorlog leidt tot definitieve grenzen en elk politiek of economisch nationalisme zal blijven botsen met het nationalisme aan de andere kant van de grenspaal.
Of – en deze mogelijkheid is vooralsnog niet weerlegd – Europa beslist de andere weg in te slaan. Als het de grenzen zijn die de vrede tussen volkeren in de weg staan, wel, laten we die dan minder grens maken. Is het het politieke of economische nationalisme dat ons verdeelt, wel, laten we proberen om de wereld te besturen op basis van een internationale economie en een wereldomspannende politiek. We hebben niet het recht om te denken dat de mensheid ook over duizend of tienduizend jaar zo dom en primitief zal zijn dat ze hun conflicten nog steeds als een stel straathonden zullen beslechten. Ooit komt het tot minder animale oplossingen; waarom zou Europa daar nu al niet mee beginnen? Niet geloven in een dergelijke mogelijkheid betekent overtuigd zijn van de uiteindelijke onmacht van de menselijke geest, die ermee pronkt dat hij de natuurkrachten heeft bedwongen, maar het niet aankan de menselijke samenleving  in zowel sociale als politieke zin te besturen en reguleren.

Het economisch en politiek nationalisme overwinnen: het is vandaag de dag bijna een utopie, of in een andere formulering, een revolutionair programma; hoe het ook zij, het is de enige weg naar rede en hoop die ons openstaat. We kunnen de wereld wel bevrijden van het nationalisme dat met winst en prestige gepaard gaat; maar zelfs als we ons ervan ontdoen, zullen er nog steeds volkeren zijn. Ook als er bijvoorbeeld geen grenzen meer zouden bestaan, waarachter we ons voor anderen verschansen, zullen er nog steeds volkeren zijn en die zullen zich willen handhaven met hun spraak, hun bewustzijn en hun grote ego dat door de geschiedenis, het land en de taal is gevormd. Als Europa die enige niet-catastrofale weg zou inslaan, dan zal het volksbewustzijn zich niet langer zo bedreigend tonen in de nationale verschijningsvormen van het politiek en economisch egoisme, maar uit de wereld verdwijnen zal het niet; dat kind laat zich niet met het badwater weggooien. Het volk als natuurlijk gegeven behoudt haar vitaliteit en zal die willen uitdrukken; welnu, dat is en blijft de opdracht van een scheppende cultuur. Als de politiek en de economie niet langer om het bestaan van de natie hoeven te strijden, zal de natie de behoefte aan eigenheid kunnen bevredigen door middel van datgene wat haar tussen alle andere op culturele wijze tot uitdrukking brengt. Politiek en economisch zal ze deel uitmaken van Europa; maar ze zal zich van zichzelf bewust worden in haar nationale cultuur.
Laten we in gedachten dat vreemde proces dat in Europa gaande is, terugdraaien, laten we de politiek en de economie bezien in het licht van de internationaliteit en de cultuur zien als draagster van eigen, levende en natuurlijke nationale waarden: ja, vooralsnog is dat een utopie, maar in welke mate zou het onze verhouding tot de kunst niet kunnen veranderen en verdiepen en wat zouden we er niet voor terugkrijgen!

De gaven van de beschaving zijn internationaal, terwijl cultuur teruggaat naar de nationale bronnen. Fotografie is internationaal; maar daar waar deze tot kunst wordt, wordt ze ook een karakteristieke, in wezen onnavolgbare expressie van het volk. Een Russische film is net zo Russisch als het Russische theater of de Russische literatuur; hij werd dat niet omdat hij folklore wilde zijn, maar omdat hij kunst wilde zijn. Mode is internationaal; maar de flair waarmee een Parijs meisje haar kleren combineert en draagt, is nationaal. Degelijke werkmanshuisjes zijn een werk van beschaving, maar laten we zeggen dat de woningen van Jacobus Oud een uitdrukking zijn van de Hollandse cultuur. Enzovoort. Overal waar de bijzondere waarden van liefde en perfectie, van geborgenheid en intimiteit bij de dingen komen kijken, overstijgen deze hun algemene nut en gaan ze deel uitmaken van de nationale cultuur. Ik zou het simpelweg zo formuleren dat je schoonheid niet kunt namaken of overnemen, dat het noodzakelijk is haar ter plaatse tot stand te laten komen. Juist cultuur kent deze bijzondere genadegave en draagt de liefkozing van de genius loci. Waarheden zijn algemeen en gelden voor de hele wereld; maar liefde is concreet, liefhebben wil zeggen iemand voorrang geven. Op grootse wijze voorrang geven is kunst: geef het eigen volk, het eigen land schoonheid boven alle andere. Europa houdt niet op een continent van volkeren te zijn, zolang het een continent van kunstenaars is, dat wil zeggen van nationale culturen.