Schaduwen in het park, mijn voeten
konden op jouw hoofd staan

en als ik in bad lag wist ik het zeker:
de koppige druppels in mijn navelkuiltje
waren van jou. Ik leefde in je verlengde

zit nu naast je, houd mijn adem in
en tel, vals spel, ik kan je niet bijhouden.

Je bent beter stil dan ik, hebt geen deken
of dromen nodig, geen koffie.
Je licht is elders.

____
Dit gedicht staat in de afdeling Jachtsneeuw van de debuutbundel Zeerslag van Monica Boschman. Acht gedichten die spelen rond het overlijden van een ‘je’, waarin steeds duidelijker de moeder van de ‘ik’ herkend kan worden. De dichter gaat in deze gedichten behoorlijk ver in het beschrijven van de verschillende fasen van de ziekte, het overlijden en de periode erna. We worden zelfs getuige gemaakt van het afleggen: “Onhandig sluit ik het halve knoopje / van je laatste jurk. Je blote benen / leg ik overdreven recht.” Daarna van het uitstrooien van de as en van de pogingen van de ik haar eigen leven weer op te pakken, met alle terugkerende herinneringsbeelden waarmee het rouwen gepaard gaat.

Ook ‘Onder jouw hoede’ begint met een herinneringsbeeld. Wie heeft dat als kind niet gedaan, het spelen met schaduwen, op iemands hoofd gaan staan zonder dat dat zeer doet. De zin ‘Ik leefde in je verlengde’ staat pas in v5, maar sluit naadloos aan bij de eerste strofe. Vanuit het herinneringsbeeld van op het hoofd (van het schaduwbeeld) van de moeder gaan staan wordt de continuïteit van het leven getekend. Dat navelkuiltje ontgaat mij enigszins. Zou het kind de navel zien als de plek waarmee het vroeger met de moeder verbonden was? Dat lijkt me een nogal vroegwijze gedachte.

In de derde strofe volgt –middenin een zin– de omschakeling van verleden naar heden. De ‘ik’ verandert ook van positie, niet meer ‘in je verlengde’ (nakomeling, kind), maar ‘naast je’ (gelijkwaardig, ondersteunend). Het zo lang mogelijk inhouden van je adem is ook alweer zo’n kinderspelletje. Waarom zou de ‘ik’ dit doen? Om de tijd door te komen? Het waken naast de zieke/stervende lijkt eindeloos te duren. Mogelijk stokt de ademhaling van moeder af en toe, passend bij de Cheyne-Stokes-ademhaling, die veelal kort voor het overlijden optreedt. Aan het eind van de laatste strofe lijkt de ‘je’ overleden: ‘Je licht is elders.’ De kortste zin van het hele gedicht. Een mooi contrast met de schaduwen uit de eerste versregel.

Met dit gedicht won Monica Boschman in 2017 de Plantage Poëzie Prijs 2017. Het prijswinnende gedicht was twee regels langer. Door de inkorting is het gedicht nog krachtiger geworden. Het thema van de wedstrijd was “metamorfose”. Toen ik in 2017 het winnende gedicht las, vond ik de aansluiting bij het thema niet evident. Bij nader inzien is wel degelijk sprake van een metamorfose, misschien wel van een dubbele metamorfose. De ‘je’ ondergaat een metamorfose, van zorgende ouder (‘Onder jouw hoede’) tot verzwakte en afhankelijke oudere. Maar ook de ‘ik’ maakt een metamorfose door: ze komt meer op eigen benen te staan, en neemt het stokje van de moeder over.
____

Zeerslag
Monica Boschman
Uitgeverij U2pi
ISBN 9789087598150

Lees ook de recensie van de bundel op Meander.