EI 76: Karim Schelkens – LVIV
geen konijn delft
hier nog holen
de grond is te hard en de afstand
haarscherp aanwezig
zelfs duizendblad stelpt niet
langer de wonden
wie in deze streek wortel schoot
had talent als jager
___
Dit gedicht staat als derde in de afdeling ‘Plekke’ van de bundel enkel tegen enkel, het debuut van Karim Schelkens. Hoewel we ons bij een Eerste Indruk zoveel mogelijk tot de tekst zelf beperken, helpt deze plaatsbepaling ons wel bij de interpretatie. Het gedicht volgt op de gedichten ‘Warschau’ en ‘Malta’, en gaat vooraf aan o.a. ‘Parijs’ en ‘Braga’. Geografische benamingen dus. Hoewel de schrijfwijze met louter hoofdletters aan Romeinse cijfers doet denken, verwijst de titel naar Lviv, een stad in het westen van Oekraïne, vlakbij de grens met Polen, waar het ook lange tijd deel van uitgemaakt heeft. Het gedicht gaat echter geenszins over een stad: we krijgen eerder de indruk van een verlaten streek (vgl. ook ‘streek’ in r7). Misschien moeten we Lviv opvatten als de oblast (provincie) Lviv, waar de stad het bestuurlijk centrum van is. Genoeg Wikipedia, tijd om de tekst eens nader te bekijken.
Het gedicht bestaat uit vier disticha van onregelmatige lengte. Opvallend in de eerste twee strofen is de viervoudige alliteratie ‘hier’ / ‘holen’ / ‘hard’ / ‘haarscherp’. In de laatste twee strofen treft ons de assonantie ‘wonden’ / ‘wortel’, en de halve alliteratie ‘stelpt’ / ‘streek’. Deze regelmatige aspecten van het gedicht maskeren het ongewone van bepaalde elementen.
Een konijn kan holen graven, maar bij ‘delft’ denken we eerder aan mijnbouw, bijv. aan het winnen van kolen (dat scheelt tenslotte maar één letter). Enige naspeuring helpt ons wederom uit de brand: de kolenindustrie nam en neemt nog steeds een belangrijke plaats in in de streek rond Lviv, en zal zijn sporen zeker in het landschap hebben achtergelaten. In deze tekst wordt een kaal en desolaat terrein geschetst. De grond is voor dieren als een konijn te hard om in te graven. En ‘de afstand / haarscherp aanwezig’ schetst de leegte van het landschap, zonder begroeiing om zich achter te verbergen, zodat het dier sowieso makkelijk ten prooi zou vallen aan roofvogels.
Naast de titel vormen de woorden ‘delft’ en ‘stelpt’ in zekere zin tongbrekers. Gestuwd door de alliteratie met de letter ‘h’ lees ik onbewust ‘zelfs duizendblad helpt niet’. Wat doet het duizendblad hier? Of liever gezegd: wat doet het duizendblad hier niet? Het duizendblad is een pionier, die op voedselrijke, verstoorde grond en op braakliggende terreinen voorkomt. De afwezigheid van duizendblad geeft aan, dat vrijwel geen enkele begroeiing de kop opsteekt, mogelijk omdat de bodem slechts weinig voeding bevat of (door de kolenwinning) vervuild is.
De toevoeging ‘stelpt niet / langer de wonden’ roept bij mij het beeld op, dat de scheuren in de gebarsten bodem niet door planten gebruikt worden om zich in te nestelen. Maar de dichter heeft waarschijnlijk ook een diepere laag op het oog: de geslachtsnaam van het duizendblad (Achillea millefolium) is afgeleid van de Griekse strijder Achilles, die het plantje met zijn legers meenam voor de behandeling van krijgswonden. Zoals toegelicht in mijn recensie van enkel tegen enkel is Karim Schelkens klassiek zeer goed onderlegd, wat het hier gevonden verband aannemelijk maakt.
In de laatste strofe belanden we echter weer volledig met onze voeten op de (droge) aarde. Het woord ‘schoot’ is mooi dubbelzinnig: een jager zal niet snel op een wortel mikken. Maar dit ‘wortel schieten’ grijpt wel schitterend terug op het (afwezige) konijn uit de eerste strofe. Het vierde distichon vat het gedicht mooi samen. We zouden het gedicht hiertoe zelfs kunnen beperken: Lviv // wie in deze streek wortel schoot / had talent als jager. Een soort echo van ‘Bij Loosdrecht // Als dit Ierland was / zou ik beter kijken.’ (K. Schippers) Al zouden we met deze reductie van het gedicht ook veel verliezen. Elke regel is raak, er staat nooit wat er staat. Terecht staat op de achterkant van enkel tegen enkel: “De woorden zijn herkenbaar en alledaags, lijken losjes op het blad geschud, maar vooral voor wie herleest ontvouwt zich langzaam een verrassende geologie (!) van betekenissen.”
___
enkel tegen enkel
Karim Schelkens
Uitgeverij Vrijdag
ISBN 9789460015878