Mijn eerste vers! Het werd voor jou geschreven,
maar wie het in mij schreef, mijn lief, ben jij.
Jouw mond heeft liefdestekenen gegeven
en, als een griffel, vastgelegd in mij.

Het ritme van de regels: hun bewegen
is, als je op mij toeloopt, ook jouw tred.
In jou lag rijm na rijm aaneengeregen.
Ik vond het daar, als maaisel op het veld.

Maar wat ik niet in woorden vangen kan:
hoe sterk jouw arm is, zodat ik verdwijn
in jouw omhelzing, zelfverloren zijn,

geheel van jou doordrenkt, en hoe ik dan
afdaal tot in mijn diepste dromen – vrij,
o wereld en o dood, van jou en mij.

(vertaling: Jos Versteegen)

 
___

In hun commentaar bij dit sonnet schrijven de vertaler en Marita Keilson-Lauritz:
“Hanna spreekt. Haar eerste vers is voor hem, door hem in haar geschreven. Merkwaardigerwijs laten de regels 5 t/m 8 van dit sonnet zich ook lezen als een uitspraak van de dichter zelf.
Ook hier verschijnt, in de laatste regel, de dood. Hij wordt aangesproken op een manier die het zelfs mogelijk maakt het hele sonnet te lezen alsof het aan de dood gericht is: de dood en het meisje? Je kunt in de laatste regels ook iets lezen van onthechting: de seksualiteit maakt vrij van alles en iedereen.”

Dichter Hans schrijft een sonnet waarin hij zijn geliefde Hanna laat zeggen dat ze een gedicht geschreven heeft voor hem, maar dat naar haar zeggen door zijn woorden in haar is vastgelegd. Die vervlochtenheid is natuurlijk een mooi beeld voor hoe sterk verstrengeld geliefden zich kunnen voelen.
De wending van dit sonnet is heel duidelijk. Op de plaats waar we het mogen verwachten -tussen de kwatrijnen en de terzetten- en versterkt door ‘Maar’ aan het begin van versregel 9. Vreemd genoeg lijkt het in eerste instantie helemaal niet om een tegenstelling te gaan, maar een voortzetting van de verstrengeling zodat die leidt tot een geheel in elkaar opgaan. Maar dan komt de onthechting waarvan het citaat hierboven al spreekt. In het sonnet als liefdesgedicht kunnen we dit zien als een verlangen naar onaantastbaarheid. De geliefden schrijven en zien elkaar in de oorlog. Ze zijn zich er zeer van bewust dat buiten hun liefde een wereld is die gelijk staat aan de dood.

Maar er gebeurt meer bij de wending. In eerste instantie is de tegenstelling in het sonnet die tussen hoe goed de geschreven poëzie -het ‘vers’ (v1), het ‘ritme’ (v5) en het ‘rijm’ (v7)- bij de liefde past en wat niet meer in ‘woorden’ (v9) te zeggen valt. In een metapoëtische lezing is het octaaf een lofzang op de symbiose van lezer en schrijver in het gedicht. De eerste schok van de wending is het uiteenvallen daarvan: het sextet heeft het over losse woorden in plaats van dichtelementen die vragen om innige, zelfs artistieke samenwerking van woorden. De onthechting is dan het achterlaten van de woorden van het gedicht, de vlucht die de geest neemt als ze de woorden op het papier tot leven heeft gebracht. De paradoxale ervaring dat helemaal opgaan in een gedicht kan leiden tot het bereiken van je diepste innerlijk.
___

Sonnetten voor Hanna (tweetalige uitgave)
Hans Keilson
vertaling door Jos Versteegen
Inleiding door Marita Keilson-Lauritz
Nawoord door Jos Versteegen
Commentaar bij de sonnetten door Marita Keilson-Lauritz en Jos Versteegen
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
hardcover; € 19,99
ISBN 9789046821121