‘slechts een naam en ster als boegbeeld;’
uit ‘Het sterreschip’, Ida Gerhardt

Die naam, die ster, is Aldebaran, de helderste ster in het sterrenbeeld Stier. Het gedicht draait om die naam, die nooit wordt verklaard. De naam is een geheim, zo’n raadselachtige klank die je als kind onthoudt juist omdat je hem niet begrijpt, die je met je meedraag met het idee dat je het ooit zult begrijpen en waarvan je mettertijd begrijpt dat begrijpen er eigenlijk niets toe of af doet. De naam hoort inmiddels bij je, is deel van je.

De verteller in het gedicht herinnert zich een schip, de Aldebaran, uit haar kindertijd, toen ze aan de Waal woonde, maar waarvan ze niet meer weet of ze het echt gezien heeft. Ouder geworden gaat ze terug, neemt haar intrek in een herberg en kijkt uit over de rivier. Dan verschijnt het schip weer, met ‘slechts een naam en ster als boegbeeld’. Het bevrijdt haar van haar onzekerheid.

Het is een regelmatige regel, uit vier versvoeten, trocheeën, het accent valt op de eerste van twee lettergrepen. Het metrum valt prachtig samen met de opbouw van de zin: de beklemtoonde lettergrepen zijn de belangrijkste woorden, het bijwoord (‘slechts’) en de zelfstandig naamwoorden. De s en de e in ‘slechts’ worden herhaald in ‘ster’, en juist vanwege de herhaling lijkt de langere e-klank in ‘boegbeeld’ de zin af te ronden, als uitgesprokener versie van de eerdere e’s.

Een naam is geen boegbeeld, en een ster is zeker geen boegbeeld. Maar de naam staat op de boeg, en de naam betekent de ster. Dankzij deze regel zie je het schip ineens uit de mist van het verleden opduiken, met het heldere licht van Aldebaran op de boeg. Dankzij de regel is een met de jaren behoorlijk verweerde aak een mythisch schip geworden, een sterreschip.

Maar waarom dat ‘slechts’? Kan een rijnaak zich meer wensen dan een ster als boegbeeld? Is uiteindelijk het schip zelf belangrijker dan zijn naam en zijn ster? In het gedicht staat het voor verschillende dingen. Het staat voor Christus, en dat is voor Gerhardt, die zeer gelovig was, belangrijk. Het staat ook voor de teruggevonden jeugd, voor inzicht dat verloren lijkt gegaan maar teruggewonnen kan worden. Maar voor de lezer kan het alles betekenen wat hij of zij belangrijk vindt.

Elke week onderzoekt Han van der Vegt hier de geschreven en ongeschreven regels van de Nederlandse poëzie.