Gedichten op het scherm hebben vaak kenmerken die papieren gedichten niet hebben: beweging, beeld, geluid en interactiviteit. Yra van Dijk (universitair docent Moderne Nederlandse Letterkunde aan de UvA) verkent deze ‘digitale poëzie’ en legt de hoogtepunten aan u voor.

Bent u wel eens misselijk geworden van het lezen van een gedicht? Want dat is wat je al snel ervaart bij het lezen van ‘Schaar van de Noord’, een internetgedicht van dichter Jan Baeke en beeldend kunstenaar Alfred Marseille: misselijkheid.  Niet omdat het over walgelijke dingen gaat, maar omdat de regels zo bewegen over het scherm dat het volgen ervan al gauw zeeziek maakt. Althans, toen ik het voor het eerst zag: dat was namelijk met laag water. Het gedicht deinde weer veel minder toen ik het een paar uur later opnieuw las.

Awater zomer 2012

Het beeld wordt, zo leggen de makers uit, ‘live aangestuurd door de waterstanden in de Westerschelde vlak bij de Belgisch-Nederlandse grens’. Gevoed als het is door data, zou het gedicht niet kunnen bestaan buiten een internetomgeving. Dat was ook precies waar het nY-web, de webvariant van het Vlaamse literaire tijdschrift nY, om had gevraagd voor de online ‘Workshop’ die met deze reeks wordt geopend: poëzie die buiten de internetomgeving niet zou kunnen bestaan.

Dat roept natuurlijk allerlei vragen op over de status van informatie in ons leven, maar ook over de invloed van de reële omgeving op de leeservaring. Dat is gethematiseerd in het derde gedicht uit deze serie van Baeke en Marseille, ‘De juiste persoon’, waarvan de vorm en de inhoud verandert naar gelang het moment van de dag. Ik schrijf dit bijvoorbeeld om 20.08 uur: op dit moment is het gedicht gefragmenteerd in witte woordjes tegen een zwarte achtergrond, als sterren in de nacht. Maar toen ik het vanmorgen las, waren het keurig gerangschikte regels tegen een witte achtergrond.

Dat is meer dan louter geinig. Niet alleen zijn het mooie gedichten, een soort dialoog die geen dialoog wordt, over leven, ziek zijn en afscheid nemen. Maar ook zet de invloed van de internetomgeving je aan het denken over de inbreng van de ‘echte’ omgeving. Hoe beïnvloedt het eigenlijk mijn lectuur als ik dit ‘s avonds lees, aan mijn bureau op mijn werk, bij tl-licht, terwijl in de balk onderin het scherm ook mijn e-mail en mijn werk om aandacht staan te vragen? En hoe zou ik het anders hebben gelezen op een I-pad in een Berlijns hotel, om maar wat te noemen?

Paradoxaal genoeg stuurt de aanwezigheid van het internet je hier dus naar de echte wereld terug. Want verdomd, ja, daarbuiten is de donkere nacht, is het eb. De relatie tussen virtuele en abstracte informatie en de materiële wereld wordt nog meer op scherp gesteld in het tweede gedicht uit de reeks (dat in totaal uit vier gedichten zal bestaan): ‘Stemmingswisselingskoers’. U raadt het al, hier gaat het om real-time beursinformatie die de tekst stuurt en verandert. De AEX-index heeft nog wel de meest wonderlijke relatie tot de werkelijkheid: een grafiek die weergeeft wat er virtueel is verhandeld binnen een symbolisch systeem dat we ‘geld’ noemen. Abstracter kan het niet, en toch schuilt er maar al te veel werkelijkheid achter. Het is eigenlijk net poëzie.

Links:

De website van Jan Baeke en Alfred Marseille, die samen al eerder mooie digitale poëzie maakten: www.publicthought.net.

nY-web: http://www.ny-web.be

Deze column verscheen eerder in Awater zomer 2012