Afgelopen vrijdag concentreerde Perdu zich op ‘architexture’. Aan de hand van Hoog Catharijne vertelde Marieke Winkler, initiator van de avond, wat zij onder het begrip verstaat. Bekijk haar foto’s en lees haar mooie interpretatie van de puinhopen in Utrecht.

De architexture van Hoog Catharijne

Door Marieke Winkler

Bijna iedere dag ben ik in Hoog Catharijne, Centraal Station Utrecht, het knooppunt van ons landelijke spoorwegstelsel. Hoog Catharijne wordt sinds een aantal jaar ingrijpend verbouwd. Het oorspronkelijke ontwerp werd eind jaren 60 door drie architecten ontworpen en bij de oplevering in 1973 geroemd vanwege zijn ‘tijdloze’ uitstraling. Het wordt nu afgebroken om plaats te maken voor een ambitieus gebouw dat een ‘moderner’ en ‘aantrekkelijker’ omhulsel moet worden voor de honderden winkels, zalen, kantoren en woningen die er in zijn gevestigd.

De manier waarop dit gebeurt is fascinerend. Omdat de werkzaamheden de duizenden reizigers die iedere dag Utrecht moeten passeren niet al te zeer mogen storen, gebeurt de bouw gefaseerd. Een oud onderdeel van het complex wordt afgebroken en opnieuw gebouwd, de mensenmassa moet er even omheen lopen, waarna het in vernieuwde staat weer open gaat en men een ander oud onderdeel gaat aanpakken. Hierdoor is de route die je moet nemen door het gebouwencomplex bijna iedere dag anders. Het maakt Hoog Catharijne onoverzichtelijk en chaotisch voor wie het gebouw niet kent. En waarschijnlijk ook wat troosteloos: alles is in afbraak of in opbouw, het verschil is soms niet eens uit te maken.

Wie het gebouw wel kent ziet door de werkzaamheden de karaktereigenschappen van Hoog Catharijne steeds verder uitvergroot. Als ik één kenmerk zou moeten noemen van het gebouwencomplex dan is het wel dat het geen hoofdingang heeft. Denk aan het station in Antwerpen, denk aan het gerenoveerde station in Amsterdam: het is duidelijk wat de voor- en wat de achterkant is. Bij Hoog Catharijne is dat niet het geval. Men neemt kleine doorgangen en kan via het oude centrum aan de oostzijde, via het busstation aan de meer zuidelijke zijde, via het Smakkelaarsveld aan de noordzijde of via de Jaarbeurs aan de westkant naar binnen. Hoog Catharijne is een rizoom, een ongelijkvormig bovengronds wortelstelsel, met verschillende vertakkingen, knopen, verbindingen, openingen en verborgen plekken.

Vorige week stond ik op de trein te wachten toen een jonge jongen naar me toe kwam en vroeg of hij mij een enquête mocht afnemen. Hij wilde weten of ik ‘tevreden’ was over Hoog Catharijne, of ik mij er ‘veilig’ voelde, of het duidelijk was welke kant ik op moest, of er genoeg ‘faciliteiten’ waren om mijn wachttijd door te komen. Ik had na zijn uitleg het gevoel dat het om een enigszins bevooroordeelde enquête ging, maar ik had wachttijd dus ik vulde de vragen naar beste weten in. Ik moest al snel constateren dat ik erg positief was. En ook dat er weinig ruimte was om dat in te vullen. De enorme muren en torens die ineens verrijzen alsof ze in een nacht gebouwd zijn, de route die iedere dag net even anders is en je uit je dagelijkse routine haalt, even laat opkijken, het rondslingerende bouwmateriaal dat als een soort readymade installaties over het terrein verspreid ligt. In die georganiseerde chaos zie ik geen lelijkheid en ook voel ik mij er allerminst onveilig.

Ik realiseerde me dat ik mijn eigen Hoog Catharijne had gemaakt. Door Hoog Catharijne als rizoom te zien, haar te vergelijken met iets plantaardigs, schiep ik een nieuwe realiteit. Dat is wat ik architexture zou noemen.