Geert Mak aan het slot van zijn serie EEN VERSTIJFD CONTINENT:

Al in 1952 waarschuwde de theoloog Reinhold Niebuhr zijn mede-Amerikanen voor hun  ‘dreams of managing history’, dromen die voortkomen uit een overmaat aan succes en de daaruit voortvloeiden zelfmisleiding. Het zijn dromen die uiteindelijk geen inspiratiebron meer zijn, maar een bedreiging.

Die wijze woorden kunnen ook wij ons aantrekken, Europeanen. We kunnen ons overgeven aan een soort magisch optimisme, de droom van de Superman.  Dat hoorde bij de opbouwfase waarin Europa zo geweldig veel bereikte en waarin we, puur op het technische vlak, het ene succes na het andere behaalden. We kunnen ons ook, en dat past meer bij de huidige Europeanen, overgeven aan melancholie. Want na zestig jaar integratie weten de Europese burgers, ondanks alle successen, nog altijd niet hoe ze samen moeten leven.

Misschien leren we dat nu uiteindelijk wel, juist in en door deze crisis. Het zoemt, op twitter en op al die andere internetfora, van de initiatieven en de plannen, nu al, bijna altijd kleinschalig, en tegelijk vaak zeer Europees. Dat is het nieuwe Europa, de jeugd-internationale van nu, het gewone-mensen-Europa en gewone-bedrijven-Europa, dat is de kern van het huidige Europa, los van alle politici, instituties en financiële crisis, en die werkelijkheid pakt niemand ons meer af. Dat is het Europa dat ons zal redden.

Hans Magnus Enzensberger schrijft in zijn recente pamflet over de Europese crisis over het Europa van de zakboekjes, de agenda’s en adressenboekjes, met telefoonnummers van de Poolse stucadoor tot de portier van een klein hotel in Odense tot een heimelijke liefde in Amsterdam, adressenboekjes die wemelen van zomerhuisjes, zakenpartners,  kleinkinderen, bankrekeningnummers, leraren en leerlingen, wijnboeren, tandartsen en ga zo maar door. Ja, dat is dat reële Europa waar ik op doel.

Lees deel drie van EEN VERSTIJFD CONTINENT.